عیوب انکساری چشم

عیوب انکساری اشکالاتی هستند که در سیستم اپتیکی چشم وجود داشته و باعث میشوند که انکسار نور بطور طبیعی اتفاق نیفتد و در نتیجه تصویر واضحی از اشیاء بر روی شبکیه تشکیل نشود. این اشکالات شامل نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی می باشند و معمولاً با عینک قابل اصلاح هستند. به این بیماری ها ضعف چشم هم اطلاق میشود. علت و مکانیزم ایجاد عیوب انکساری، عدم هماهنگی قدرت انکساری چشم با اندازه کره چشم (فاصله قدامی-خلفی چشم) می باشد.

می توانیم سیستم اپتیکی چشم را به صورت یک لنز محدب ساده فرض،  و آن را به یک دوربین عکاسی تشبیه کنیم. نورهائی که از فاصله دور به لنز برخورد می کنند، تصویر آنها در پشت لنز و در فاصله کانونی  عدسی تشکیل می شود. با توجه به این که طول اطاقک دوربین به اندازه ای طراحی شده که فیلم عکاسی در کانون آن قرار می گیرد، تصویر بر روی فیلم قرار گرفته و وضوح پیدا می کند. در حالت طبیعی چشم انسان نیز چنین خصوصیتی را دارد و فاقد عیب انکساری است (Emetropic است).

در شکل زیر تصویر اپتیکی چشم نرمال را می بینید. همان گونه که مشاهده می شود، تصویر اشیاء بر روی شبکیه، وارونه تشکیل می شود؛ ولی مغز انسان با مکانیزم های جبرانی، این پدیده را اصلاح و اشیاء را در جهت واقعی درک می کند.

حال اگر قدرت لنز دوربین ثابت باشد ولی طول اطاقک دور بین بزرگتر شود، تصویر در جلوی فیلم تشکیل می شود و وضوح خود را از دست می دهد. حالا اگر شیئ را به دوربین نزدیک کنیم تصویر آن عقب تر رفته و روی فیلم قرار می گیرد و وضوح خود را به دست می آورد. در این اختلال اپتیکی اگر بخواهیم اشیاء دور هم واضح شوند، باید قدرت عدسی محدب را کم کنیم یا یک عدسی مقعر به آن اضافه کنیم.

در چشم نزدیک بین هم همین حالت که در بالا ذکر شد اتفاق می افتد. در این عارضه، شخص بدون عینک اشیاء نزدیک را به خوبی می‌بیند ولی برای دیدن اشیاء دور دچار مشکل است. در این حالت تصاویر اشیائی که در فاصله بینهایت (۶ متر و دورتر) هستند در جلوی شبکیه تشکیل می شوند و بمحض اینکه اشیاء به چشم نزدیک شدند تصاویر آنها نیز به عقب رفته و به شبکیه نزدیک میشوند و در نهایت روی شبکیه می‌افتند و واضح دیده می شوند برای اصلاح نزدیک بینی در این افراد عینک با شیشه یا لنز مقعر استفاده می کنیم. این لنزها با کاستن قدرت انکساری چشم، تصویر را به عقب برده و روی شبکیه متمرکز می کنند. شمار این عینک یا عدسی مقعر با علامت منفی نشان داده می شود ( مثلآ 3.00- دیوپتر) ولذا هر کس شماره عینک او علامت منها (-) دارذ نزدیک بین است و اگر علامت مثبت دارد دور بین است. با تجویز عینک در این بیماران، دید دور با عینک و دید نزدیک هم با پدیده تطابق اصلاح می شود.

باید دانست که در افراد نزدیک بین، این قدرت انکساری چشم نیست که  زیاد می شود، بلکه اندازه کره چشم رشد بیش از حدی داشته، در صورتی که قدرت انکساری قرنیه و عدسی چشم معمولا ثابت می ماند. متاسفانه با افزایش سن، کره چشم هم به رشد خود ادامه می دهد و لذا در اکثر این افراد چشم آنها به مرور زمان ضعیف تر می شود. امروزه بر روی قطره هائی تحقیق می شود که بتوانند افزایش شماره چشم را در اینها متوقف کنند. ما نیز در پی استفاده از این روش درمانی هستیم.

در شکل این ها، تصویر چشم نزدیک بین و اصلاح آن را با عدسی مقعر مشاهده می کنید

حالتی درست مقابل نزدیک بینی است. در این بیماری، اندازه کره چشم کمتر از حد طبیعی می‌باشد و فاصله کانونی قرنیه و عدسی در پشت شبکیه قرار دارد.. لذا شعاع های نوری از شیئی که در فاصله دور قرار دارد بجای اینکه بر روی شبکیه متمرکز شوند در پشت شبکیه تمرکز می‌یابند و فرد تصویر اشیاء دور را تار می‌بیند. هرچه شیئی به چشم نزدیکتر میشود تصویر آن نیز از شبکیه دورتر شده و وضوح تصویر اشیاء نیز کمتر میشود. لذا فرد دوربین نه‌ تنها اشیاء دور را بخوبی نمی‌بیند بلکه در دیدن اشیاء نزدیک نیز مشکل بیشتری دارد. با این وصف دوربینی بمعنای آن نیست که فرد دور را بخوبی می‌بیند

البته باید دانست که در دوربینی وضوح اشیاء بستگی به سن فرد و در نتیجه قدرت تطابق او دارد. هرچه سن فرد پائین‌تر باشد قدرت تطابق او بیشتر بوده و لذا، حتی اگر دوربین باشد، میتواند با انجام تطابق،  قدرت انکساری چشم خود را بالا ببرد و تصویر را بوضوح بر روی شبکیه خود متمرکز نماید. در کودکان به علت بالال بودن قدرت تطابق حتی درجات بالائی از دوربینی قابل تحمل و جبران هستند. برای اصلاح دوربینی از عینک‌های مثبت (محدب)  استفاده میشود، ( مثلآ 3.00+ دیوپتر).

در شکل های زیر نمای اپتیکی چشم دوربین و اصلاح آن را با لنز محدب مشاهده می کنید.

تطابق عبارت است از تغییر قدرت انکساری چشم، بطوریکه هرچه شیئی به چشم نزدیک میشود، چشم نیز با تغییر انحنای عدسی، قدرت انکساری خود را افزایش داده و تصویر را به جلو منتقل میکند تا نهایتاً روی شبکیه متمرکز شود. این حالت شبیه “فوکوس کردن” در دوربین عکاسی است. این پدیده به افراد سالم و نیز افراد دوربین کمک میکند که اشیاء نزدیک را نیز فوکوس نمایند. افراد نزدیک‌ بین معمولاً برای دیدن اشیاء نزدیک نیاز به تطابق ندارد (البته بستگی به شماره چشم نیز دارد) و حتی تطابق ممکن است به ضرر آنها تمام شود. در افراد مسن، قدرت تطابق کاهش یافته و یا کاملاً از بین میرود و لذا افراد مسن دور را بخوبی می‌بینند و برای دیدن نزدیک نیاز به عینک دارند. این پدیده را پیرچشمی یا Presbyopia میگویند. برای درمان پیرچشمی نیز از لنزهای مثبت استفاده میگردد ولی این افراد بایستی برای دیدن دور عینک خود را از چشم بردارند و یا از عینک هائی که بیش از یک کانون دارند استفاده کنند.

معمولاً یک عدسی، شکلی کاملاً کروی و منظم دارد و محورهای مختلف آن دارای قدرت انکساری یکسان هستند، مانند عدسی‌های دوربین‌های عکاسی و یا ذره‌ بین‌های معمولی. در این حالت اگر نوری از منشاء بینهایت به عدسی تابانده شود تصویر آن در پشت عدسی و در یک نقطه، که فاصله کانونی آن است متمرکز میشود. به این عدسی‌ها عدسی‌های کروی یا Sphere میگویند. حالا اگر یک عدسی داشته باشیم که سطح آن شبیه تخم مرغ باشد از حالت کروی خارج شده و به یک حالتی تبدیل میشود که اصطلاحاً به آن سطح Toric میگویند و لذا این عدسی دارای آستیگماتیسم یا سیلندر است. در این عدسی، قدرت دو محور اصلی آن متفاوت است. مثلاً محور 90 درجه آن یک انحناء و یک قدرت دارد و محور 180 درجه آن انحناء و قدرت دیگر. مانند سطح تخم مرغ که انحنای یک محمر آن بیشتر از انحنای طرف دیگر آن است.

اگر منبع نوری به این عدسی‌های توریک بتابد بجای اینکه تصویر آن در یک نقطه تشکیل شود، نورها در دو نقطه متمرکز میشوند؛ یک نقطه با تصویر نزدیکتر به عدسی تشکیل میشود که مربوط به محوری است که قدرت بیشتری دارد و یک تصویر دورتر از آن تشکیل میشود و مربوط به محوری است که قدرت کمتری دارد. قرنیه انسان نیز ممکن است چنین حالتی داشته باشد، یعنی بجای اینکه شکل و انحنای آن شبیه یک کره باشد (مثلاً توپ پینگ پنگ)، شبیه یک تخم مرغ است. این عارضه باعث عدم شفافیت تصویر اشیاء در چشم میشود. برای اصلاح این عارضه نیز از لنزها و عینک‌هایی استفاده میشود که قدرت آنها درست معکوس قدرت سیستم اپتیکی چشم باشد. اینگونه عینک‌ها را اسفروسیلندریکال و یا Toric میگویند. لذا این عدسی ها دارای دو جزء بوده،‌ یک جزء اسفر و یک جزء سیلندر و بصورت زیر نشان داده میشوند: 180 * 00 .2 - 3.00 -