عفونت چشم، مشکلی شایع و گاه جدی، میتواند سلامت بینایی را به خطر اندازد. این عارضه که توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد میشود، بخش‌های مختلف چشم را درگیر می‌کند. درک علائم، علل و انواع عفونت چشم برای حفظ بینایی و جلوگیری از عوارض حیاتی است. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با جنبه‌های مختلف عفونت چشم آشنا شوید و بدانید چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک دارید تا بهترین راهکارها برای پیشگیری، تشخیص و درمان را بشناسید.
عفونت چشم چیست؟
عفونت چشم به التهاب یا آلودگی هر یک از ساختارهای چشم یا نواحی اطراف آن اطلاق میشود که معمولاً توسط عوامل میکروبی نظیر باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌گردد. این عفونت‌ها می‌توانند در یک یا هر دو چشم رخ دهند و بسته به عامل ایجادکننده و محل درگیری، علائم و شدت متفاوتی دارند. در حالی که برخی عفونت‌های چشمی جزئی بوده و خودبهخود بهبود می‌یابند، برخی دیگر می‌توانند بسیار خطرناک باشند و در صورت عدم درمان به موقع، منجر به آسیب‌های جدی و حتی کاهش دائمی بینایی شوند.
برای درک بهتر عفونت چشم، به نکات کلیدی زیر توجه کنید:
| نکات مهم درباره عفونت چشم | توضیحات |
|---|---|
| چیستی عفونت چشم | التهاب یا آلودگی ساختارهای چشم توسط میکروب‌ها |
| علائم شایع | درد، قرمزی، تورم، ترشحات |
| عوامل ایجادکننده | باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، عوامل خارجی |
| انواع رایج | گل‌مژه، بلفاریت، اندوفتالمیت و… |
| عوارض احتمالی | کاهش بینایی، آسیب دائمی چشم |
| روش‌های درمان | مراقبت خانگی، دارودرمانی، درمان اورژانسی |
علائم عفونت چشم
شناسایی زودهنگام علائم عفونت چشم برای شروع درمان به موقع و جلوگیری از عوارض احتمالی حیاتی است. علائم می‌توانند بسته به نوع عفونت متفاوت باشند، اما نشانه‌های کلی و شایع عبارتند از:
- قرمزی چشم یا پلک‌ها
- ترشحات مایع خونی، زرد یا سبز از چشم
- چسبیدن پلک‌ها به یکدیگر پس از بیدار شدن از خواب
- احساس وجود جسم خارجی یا شن در چشم
- درد، سوزش و خارش چشم
- تورم پلک‌ها و اطراف چشم
- افزایش حساسیت به نور (فتوفوبیا)
- کاهش ناگهانی یا تاری دید
- اشک‌ریزش غیرطبیعی
- ظاهر شدن لکه سفید یا خاکستری روی مردمک چشم
- تب، گلودرد یا آبریزش بینی (در عفونت‌های ویروسی)
- برجستگی‌های دردناک زیر پلک یا نزدیک ریشه مژه‌ها (مانند گل‌مژه)
علائم عفونت چشم در کودکان
عفونت چشم در کودکان، به ویژه نوزادان، شایع است و اغلب با منشا ویروسی یا باکتریایی (مانند سرماخوردگی) بروز می‌کند. علائم در کودکان مشابه بزرگسالان است، اما ممکن است با بی‌قراری، مالش مداوم چشم‌ها، یا عدم تمایل به باز کردن چشم‌ها در نور همراه باشد. ترشحات چشمی در کودکان میتواند شدیدتر باشد و باعث چسبندگی بیشتر پلک‌ها شود. به دلیل حساسیت بالای چشم کودکان و احتمال بروز عوارض جدی، در صورت مشاهده هرگونه علائم عفونت چشم در نوزادان و کودکان، مراجعه فوری به پزشک متخصص چشم ضروری است.
علت‌های اصلی ابتلا به عفونت چشم
عفونت چشم میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. شناخت این علل به پیشگیری و درمان موثر کمک می‌کند:
- عوامل میکروبی:شایع‌ترین علل شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها (مانند آدنوویروس، ویروس هرپس سیمپلکس) و قارچ‌ها هستند. انگل‌ها (مانند آکانتاموبا) نیز می‌توانند باعث عفونت شوند.
- تماس با دست‌های آلوده:مالیدن چشم‌ها با دست‌های کثیف یکی از اصلی‌ترین راههای انتقال میکروب‌ها به چشم است.
- استفاده نادرست از لنزهای تماسی:عدم رعایت بهداشت لنزها، استفاده طولانی‌مدت یا خوابیدن با لنزها، خطر عفونت را به شدت افزایش می‌دهد.
- ورود جسم خارجی:شن، گرد و غبار، یا ذرات دیگر که در چشم باقی می‌مانند، می‌توانند باعث عفونت شوند.
- انسداد مجرای اشک:به خصوص در نوزادان، انسداد مجرای اشکی میتواند منجر به تجمع اشک و عفونت ثانویه شود.
- تماس با مواد شیمیایی:پاشیدن مواد شیمیایی یا محرک‌ها به چشم میتواند به بافت چشم آسیب رسانده و زمینه را برای عفونت فراهم کند.
- بیماری‌های سیستمیک:برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، نقص سیستم ایمنی، آرتریت روماتوئید، لوپوس، سیفلیس، ایدز، سل و حتی سرماخوردگی و آنفولانزا می‌توانند خطر ابتلا به عفونت‌های چشمی را افزایش دهند.
- جراحی‌های چشم یا ضربه:آسیب به چشم یا عوارض پس از جراحی‌های چشمی (مانند آب مروارید) میتواند راه ورود میکروب‌ها به داخل چشم را باز کند.
عفونت چشم ناشی از سرماخوردگی و سایر بیماری‌ها
عفونت‌های ویروسی چشم، به ویژه ملتحمه ویروسی، اغلب با سرماخوردگی، آنفولانزا، گلودرد یا عفونت سینوسی همراه هستند. این عفونت‌ها به شدت مسری بوده و از طریق اشک چشم منتقل می‌شوند. در این موارد، علائمی مانند تب، گلودرد و آبریزش بینی ممکن است در کنار علائم چشمی مشاهده شود. علاوه بر سرماخوردگی، بیماری‌هایی مانند سینوزیت نیز می‌توانند با گسترش عفونت به نواحی اطراف چشم، باعث عفونت‌های چشمی جدی شوند.
نقش لنزهای تماسی در عفونت چشم
لنزهای تماسی، با وجود راحتی، در صورت عدم رعایت بهداشت، می‌توانند عامل اصلی عفونت‌های چشمی باشند. استفاده از لنزهای کثیف، عدم تعویض منظم محلول نگهداری لنز، خوابیدن با لنزها، یا شنا کردن با آنها، خطر ابتلا به کراتیت باکتریایی، قارچی و حتی انگلی (آکانتاموبا) را به شدت افزایش می‌دهد. این عفونت‌ها می‌توانند به قرنیه آسیب جدی وارد کرده و منجر به کاهش دائمی بینایی شوند. شستشوی کامل دستها قبل از دست زدن به لنز و رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک برای نگهداری لنزها ضروری است.
انواع عفونت‌های چشمی
عفونت‌های چشمی انواع مختلفی دارند که هر کدام بخش خاصی از چشم را درگیر کرده و علائم و درمان‌های متفاوتی دارند:
عفونت ملتحمه (کنژنکتیویت یا چشم صورتی)
این شایع‌ترین نوع عفونت است که پوشش شفاف سطح داخلی پلک و سفیدی چشم (ملتحمه) را ملتهب می‌کند. کنژنکتیویت میتواند ویروسی (بسیار مسری، اغلب همراه با سرماخوردگی)، باکتریایی (با ترشحات چرکی)، آلرژیک (ناشی از مواد حساسیت‌زا) یا ناشی از مواد شیمیایی باشد. علائم شامل قرمزی، خارش، سوزش، ترشح و تورم پلک‌ها است. تراخم نیز نوعی عفونت ملتحمه باکتریایی (کلامیدیا تراکوماتیس) است که در صورت عدم درمان میتواند به نابینایی منجر شود.
عفونت قرنیه (کراتیت)
کراتیت به التهاب قرنیه، لایه شفاف جلوی چشم، گفته میشود. این عفونت میتواند باکتریایی، ویروسی (مانند تبخال چشمی)، قارچی یا انگلی (آکانتاموبا) باشد. کراتیت اغلب با درد شدید، تاری دید، حساسیت به نور و احساس وجود جسم خارجی در چشم همراه است. کراتیت ناشی از لنزهای تماسی آلوده بسیار شایع و خطرناک است و نیاز به درمان فوری دارد تا از زخم قرنیه و کاهش بینایی جلوگیری شود.
التهاب پلک (بلفاریت)
بلفاریت التهاب مزمن لبه پلک‌ها است که معمولاً ناشی از باکتری‌ها، اختلال در غدد چربی پلک، یا بیماری‌های پوستی مانند روزاسه و درماتیت سبورئیک ایجاد میشود. علائم شامل قرمزی، پوسته پوسته شدن لبه پلک‌ها، خارش، سوزش، چسبیدن مژه‌ها به یکدیگر و احساس خشکی یا وجود شن در چشم است. بلفاریت به دو نوع قدامی (درگیرکننده ریشه مژه‌ها) و خلفی (درگیرکننده غدد چربی پلک) تقسیم میشود و نیاز به مراقبت‌های بهداشتی مداوم دارد.
گل‌مژه (Stye)
گل‌مژه یک برجستگی قرمز و دردناک است که در لبه پلک یا زیر آن، معمولاً در اثر عفونت باکتریایی غدد چربی پلک یا فولیکول مژه، ایجاد میشود. این عارضه شبیه به جوش است و معمولاً مسری نیست. علائم شامل درد یا حساسیت، خارش، تورم و اشک‌ریزش بیشتر از حد معمول است. گل‌مژه اغلب با کمپرس گرم و مراقبت‌های خانگی بهبود می‌یابد.
عفونت داخلی کره چشم (اندوفتالمیت)
اندوفتالمیت یک عفونت جدی و خطرناک در مایع و بافت‌های داخلی کره چشم است. این عفونت میتواند پس از جراحی چشم (مانند آب مروارید)، تزریق داخل چشمی، آسیب شدید به چشم یا گسترش عفونت از سایر نقاط بدن (اندوژن) رخ دهد. علائم شامل درد شدید، کاهش بینایی، تاری دید، تورم و قرمزی پلک و اطراف چشم و ترشحات چشمی است. درمان فوری با آنتی‌بیوتیک‌های قوی و گاهی جراحی برای حفظ بینایی ضروری است.
سلولیت اوربیتال و پره‌سپتال
سلولیت یک عفونت باکتریایی یا قارچی است که پوست و بافت‌های اطراف چشم را درگیر می‌کند. سلولیت پره‌سپتال (قدامی) پلک‌ها را درگیر می‌کند و معمولاً خفیف‌تر است. سلولیت اوربیتال (مداری) یک عفونت شدیدتر است که بافت‌های پشت سپتوم پلک و کره چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم شامل درد، تورم و قرمزی شدید پلک، تب، کاهش بینایی، دوبینی و ناتوانی در حرکت دادن چشم است. سلولیت اوربیتال یک فوریت پزشکی است و در صورت عدم درمان میتواند منجر به نابینایی یا گسترش عفونت به مغز شود.
التهاب لایه میانی چشم (یووئیت)
یووئیت به التهاب لایه میانی چشم (یووه‌آ) شامل عنبیه، جسم مژگانی و مشیمیه گفته میشود. این عفونت ممکن است توسط ویروس‌هایی مانند تبخال ایجاد شود، اما بیشتر مواقع با اختلالات خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، پسوریازیس، یا بیماری‌های عفونی سیستمیک مانند سل و سفلیس مرتبط است. علائم شامل قرمزی چشم، درد، اختلال در دید، حساسیت به نور و تاری دید است. یووئیت نیاز به تشخیص و درمان دقیق دارد تا از آسیب‌های دائمی به بینایی جلوگیری شود.
تراخم و سایر عفونت‌های کمتر شایع
تراخم یک عفونت مزمن ملتحمه است که توسط باکتری کلامیدیا تراکوماتیس ایجاد میشود و در مناطق با بهداشت پایین شایع است. این عفونت میتواند منجر به زخم شدن پلک و چرخش مژه‌ها به سمت داخل چشم شده و در نهایت باعث نابینایی دائمی شود. عفونت‌های دیگری مانند عفونت‌های ناشی از تاتو خط چشم (در صورت استریل نبودن سوزن یا جوهر آلوده) نیز می‌توانند رخ دهند که نیاز به توجه پزشکی دارند.
تفاوت عفونت چشم با آلرژی یا التهاب ساده
تشخیص تفاوت بین عفونت چشم، آلرژی و التهاب ساده برای درمان صحیح بسیار مهم است. در حالی که علائم اولیه ممکن است مشابه باشند، تفاوت‌های کلیدی وجود دارد:
| ویژگی | عفونت چشم | آلرژی چشم | التهاب ساده (غیرعفونی) |
|---|---|---|---|
| ترشحات | چرکی (زرد، سبز)، چسبندگی پلک | آبکی، شفاف، خارش‌دار | معمولاً بدون ترشح چرکی یا چسبندگی |
| درد/سوزش | معمولاً دردناک، سوزش | خارش شدید، سوزش | سوزش، احساس جسم خارجی |
| مسری بودن | اغلب مسری | غیرمسری | غیرمسری |
| علل | باکتری، ویروس، قارچ | آلرژن‌ها (گرده، گرد و غبار) | محرک‌های محیطی (دود، خشکی) |
| علائم همراه | گاهی تب، گلودرد | عطسه، آبریزش بینی | بدون علائم سیستمیک |
| درمان | آنتی‌بیوتیک، ضدویروس | آنتی‌هیستامین، دوری از آلرژن | رفع محرک، اشک مصنوعی |
روش‌های درمان عفونت چشم
درمان عفونت چشم بستگی به عامل ایجادکننده و شدت آن دارد. تشخیص دقیق توسط چشم‌پزشک برای انتخاب بهترین روش درمانی حیاتی است. پزشک ممکن است پس از معاینه دقیق و در صورت لزوم، انجام آزمایش‌هایی مانند کشت میکروبی، درمان مناسب را تجویز کند.
قطره‌ها و پمادهای چشمی
این داروها رایج‌ترین شکل درمان برای عفونت‌های سطحی چشم هستند. قطره‌ها و پمادهای آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های باکتریایی (مانند جنتامایسین، کلرامفنیکل، سیپروفلوکساسین، سولفاستامید، آزیترومایسین، موکسی فلوکساسین، گاتی فلوکساسین، توبرامایسین، باسیتراسین)، قطره‌های ضدویروس برای عفونت‌های ویروسی (مانند تبخال چشمی) و قطره‌های ضدقارچ برای عفونت‌های قارچی تجویز می‌شوند. قطره‌های استروئیدی (کورتونی) مانند پردنیزولون نیز برای کاهش التهاب در برخی موارد استفاده می‌شوند، اما مصرف آنها باید تحت نظارت دقیق پزشک باشد. استفاده خودسرانه از قطره‌های استروئیدی ممکن است در برخی عفونت‌ها (مثل هرپس ویروسی) موجب تشدید آسیب قرنیه شود. هنگام استفاده از قطره یا پماد، دست‌های خود را کاملاً بشویید و از تماس نوک قطره‌چکان یا تیوپ پماد با چشم یا هر سطح دیگری خودداری کنید. بسیار مهم است که دوره درمان آنتی‌بیوتیک را حتی در صورت بهبود علائم، کامل کنید.
داروهای خوراکی و تزریقی
در عفونت‌های شدیدتر یا عمیق‌تر، مانند سلولیت اوربیتال یا اندوفتالمیت، ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدویروس/ضدقارچ خوراکی یا حتی تزریقی باشد. این داروها به مقابله با عفونت در سراسر بدن کمک می‌کنند و از گسترش آن به سایر نقاط چشم یا خارج از آن جلوگیری می‌نمایند. در موارد بسیار حاد و تهدیدکننده بینایی، ممکن است جراحی اورژانسی (مانند ویترکتومی برای تخلیه عفونت از داخل چشم یا درناژ برای سلولیت) نیز لازم باشد. در این موارد نیز، تکمیل دوره درمانی طبق دستور پزشک از اهمیت بالایی برخوردار است.
درمان‌های خانگی و مراقبت‌های حمایتی
برخی درمان‌های خانگی می‌توانند به کاهش علائم و تسریع بهبود عفونت‌های خفیف کمک کنند، اما هرگز جایگزین مشاوره پزشکی نیستند و باید با احتیاط و پس از مشورت با پزشک استفاده شوند. در صورت عدم بهبود یا بدتر شدن علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- آب نمک (سالین):شستشوی چشم با محلول سالین استریل میتواند به تمیز کردن چشم و کاهش میکروب‌ها کمک کند.
- کمپرس گرم:برای کاهش درد، تورم و کمک به تخلیه غدد مسدود شده (مانند گل‌مژه) مفید است.
- کمپرس سرد:برای کاهش التهاب و تسکین خارش و سوزش، به ویژه در عفونت‌های ویروسی یا آلرژیک.
- چای کیسه‌ای:چای سبز یا سیاه به دلیل خواص ضدالتهابی، میتواند به کاهش تورم کمک کند (پس از خنک شدن روی چشم بسته قرار گیرد).
- استراحت دادن به چشم:کاهش استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی و مطالعه در نور مناسب برای کاهش فشار بر چشم.
- شامپو بچه رقیق شده:برای تمیز کردن لبه پلک‌ها در بلفاریت، میتوان از محلول رقیق شامپو بچه استفاده کرد.
نکته مهم: استفاده از مواد طبیعی مانند عسل یا سرکه سیب روی یا درون چشم به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود و از نظر پزشکی مورد تایید نیست. به طور کلی توصیه می شود قبل از هرگونه درمان خانگی با دکتر خود مشورت کنید.
پیشگیری از عفونت چشم
پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت نکات بهداشتی و رفتارهای محافظتی میتوان خطر ابتلا به عفونت‌های چشمی را به حداقل رساند:
- شستشوی منظم دستها:قبل از لمس چشم‌ها، به ویژه هنگام استفاده از لنزهای تماسی، دستها را با آب و صابون بشویید.
- عدم لمس چشم‌ها:از مالیدن یا لمس مستقیم چشم‌ها با دست‌های آلوده خودداری کنید.
- مراقبت صحیح از لنزهای تماسی:لنزها را طبق دستور پزشک تمیز و نگهداری کنید، از خوابیدن با لنزها و شنا کردن با آنها خودداری کنید و لنزها را به موقع تعویض نمایید.
- عدم اشتراک لوازم شخصی:حوله، روبالشتی، لوازم آرایش چشم و قطره‌های چشمی را با دیگران به اشتراک نگذارید.
- تمیز نگه داشتن محیط:ملحفه و روبالشتی‌ها را به طور منظم (حداقل هفته‌ای یک بار) بشویید.
- استفاده از عینک محافظ:در محیطهای آلوده یا هنگام انجام فعالیت‌های پرخطر که احتمال ورود جسم خارجی به چشم وجود دارد، از عینک محافظ استفاده کنید.
- دوری از افراد بیمار:تا حد امکان از تماس نزدیک با افرادی که به عفونت‌های چشمی مسری مبتلا هستند، خودداری کنید.
- معاینات دوره‌ای چشم:برای بررسی سلامت چشم‌ها و تشخیص زودهنگام هرگونه مشکل، به طور منظم به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
- رژیم غذایی متعادل:یک رژیم غذایی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی به تقویت سیستم ایمنی بدن و مقاومت در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند.
عوارض عدم درمان عفونت چشم
عدم درمان به موقع و صحیح عفونت‌های چشمی میتواند منجر به عوارض جدی و گاهی جبران‌ناپذیر شود. این عوارض بسته به نوع و شدت عفونت متفاوت هستند:
- کاهش یا از دست دادن دائمی بینایی:به ویژه در عفونت‌هایی مانند کراتیت، اندوفتالمیت و سلولیت اوربیتال که می‌توانند به ساختارهای حیاتی چشم آسیب برسانند.
- زخم یا اسکار قرنیه:آسیب به قرنیه میتواند باعث تاری دید دائمی یا نیاز به پیوند قرنیه شود.
- گسترش عفونت:عفونت میتواند به سایر ساختارهای داخلی چشم، پلک‌ها، مجاری اشکی (مانند داکریوسیستیت) و حتی به مغز (در سلولیت اوربیتال که میتواند منجر به مننژیت شود) گسترش یابد.
- عفونت‌های مزمن:برخی عفونت‌ها مانند بلفاریت می‌توانند مزمن شده و نیاز به مدیریت طولانی‌مدت داشته باشند.
- انسداد مجرای اشکی:عفونت‌های مکرر می‌توانند منجر به انسداد دائمی مجرای اشکی شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگرچه برخی عفونت‌های خفیف ممکن است خودبهخود بهبود یابند، اما در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، مراجعه فوری به چشم‌پزشک ضروری است:
- درد شدید در چشم
- کاهش ناگهانی یا از دست دادن بینایی
- حساسیت شدید به نور
- قرمزی یا تورم شدید پلک و اطراف چشم
- ترشحات چرکی فراوان از چشم
- احساس وجود جسم خارجی که خارج نمی‌شود
- تب همراه با علائم چشمی
- عدم بهبود علائم با مراقبت‌های خانگی پس از ۱-۲ روز
- هرگونه علائم عفونت چشم در نوزادان و کودکان خردسال
- اگر از لنز تماسی استفاده می‌کنید و علائم عفونت را تجربه می‌کنید.
- ناتوانی در حرکت دادن چشم یا دوبینی.
جمع بندی
عفونت چشم یک مشکل شایع است که میتواند از ناراحتی‌های جزئی تا تهدید جدی بینایی متغیر باشد. با شناخت انواع عفونت‌ها، علائم آنها، علل ایجاد و روش‌های پیشگیری، می‌توانیم گام‌های موثری در حفظ سلامت چشم‌های خود برداریم.
همانطور که medicalnewstoday اشاره می‌کند: «برخی عفونت‌های چشمی، مانند گل‌مژه یا بلفاریت، به مراقبت‌های خانگی به خوبی پاسخ می‌دهند. با این حال، سایر عفونت‌های چشمی، مانند اندوفتالمیت، جدی هستند و به طور بالقوه می‌توانند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شوند.»
رعایت بهداشت فردی، مراقبت صحیح از لنزهای تماسی و مراجعه به موقع به چشم‌پزشک در صورت بروز علائم، کلید جلوگیری از عوارض جدی و حفظ بینایی است. هرگز در درمان عفونت‌های چشمی تعلل نکنید و از خوددرمانی پرهیز نمایید.
