سوختگی های شیمیایی چشم و درمان آن

سوختگی های شیمیایی چشم یکی از مهم ترین اورژانسهای چشم پزشکی محسوب می شوند. از نظر شدت آسیب می توان آنها را خفیف در حد تحریک و آبریزش چشم تا موارد شدیدی که موجب صدمات قرنیه و حتی نابینایی گردد، تقسیم کرد. ماده شیمیایی آسیب رسان می تواند جامد،مایع،گاز وحتی به شکل پودر یا بخارباشد.

صدمات شیمیایی می تواند به طور شایعی در خانه در مواجهه با انواع پاک کننده ها،ضد عفونی کننده ها ،سفید کننده ها و یا مواد آرایشی-زیبایی رخ دهد. در حیطه کشاورزی کودها و یا سموم ضد آفت آسیب رسان اند. گچ و سیمان از عوامل شایع سوختگی شیمیایی با خاصیت قلیایی(هیدروکسید کلسیم)در چشم کارگران هستند. موارد قلیا یا اسید پاشی جنایی که اغلب از مواد قوی می باشند از جمله شدیدترین موارد سوختگیهای چشمی هستند.

رایج ترین قلیاها که سبب سوختگی چشم می شوند عبارتند از قلیای صابون پزی(KOH,NAOH)، آمونیاک و آهک(CAOH).

رایج ترین اسید هایی که سبب سوختگی چشم می شوند عبارتند از: اسید سولفوریک(آب باطری اتومبیل)، اسید فسفوریک . اسید هیدروکلریک(جوهر نمک).

پاک کننده ها مانند وایتکس (که نه اسیدی ونه باز هستند) نیز می توانند صدمات جدی به چشم وارد کنند.

اسید یا باز، کدام یک خطرناک تر است؟

به طور کلی سوختگی های قلیایی خطرناک تراند. بازها با چربی غشا سلولی ممزوج وسپس وارد سلول شده و آن را از بین می برند. به دنبال آن در مجاورت با سلول کناری قرار می گیرد و سلول های دیگر را نیز نابود می کند که در صورت عدم درمان این فرایند تا روزها پس از مواجهه اولیه ادامه می یابد. در مقابل اسیدها باعث آسیب پروتئینی می شوند که این پروتئین ها به صورت سدی محافظ از نفوذ بیشتر اسید جلوگیری می کنند و از طرفی خاصیت بافری بافتهای مجاور از گسترش اسید جلوگیری کرده و آسیب را موضعی نگه می دارند. با این حال اسیدها در غلظت زیاد می توانند سبب صدمات شدید و نفوذ عمیق تر به داخل چشم شوند.

در سوختگی شیمیایی چشم در دقایق اولیه چه باید کرد؟

اولین ومهم ترین اقدام درمانی شستشوی سطح چشم در اسرع وقت با مقادیر زیادی ازسرم های شستشو یا تزریقی ویا آب است. در صورت در دسترس نبودن آب می توان از سایر مایعات غیرسمی مانند نوشیدنیهای قنددار نیز استفاده کرد. در هر حال از تاخیر در شستشو باید جلوگیری کرد. برای شستشو بایستی پلک های بیمار کاملآ باز و داخل چشم به خوبی شستشو داده شود. در صورتی که ماده شیمیایی هنوز در تماس با بیمار باشد باید از وی دورشود، مثلآ لباس آغشته خارج و یا محلی که آغشته به اسید و قلیا می باشد نیز شستشو داده شود. مناطق حساس مانند چشمها و صورت بایستی در اولویت شستشو قرار گییرند، ولی در صورت امکان و وجود کمک افراد بیشتر ، میتوان شستشوی سایر قسمتها را نیز همزمان انجام داد. شستشو بایستی در محل حادثه شروع و تا زمانی که بیمار به اورژانس چشم پزشکی منتقل می شود ادامه پیدا کند. مهم این است که در مواجهه با چنین حادثه ای افراد کمک کننده خونسردی خود را حفظ کنند و به اصطلاح دستپاچه نشوند و همزمان، سایر افراد، مرکز اورژانس را مطلع کرده و ازآن مرکز طلب کمک کرده و همزمان بیمار را به نزدیکترین مرکز چشم پزشکی برسانند و در مسیر نیز شستشو را ادامه دهند. درصورت عدم دسترسی به اورژانس چشم، بیمار بایستی به سایر مراکز اورژانس برده شود. در بخش تخصصی و اورژانس نیز شستشو را باید تا نرمال شدن PH چشم ادامه داد.

چه عواملی بر پیش آگهی و نتیجه نهایی دید در این بیمارانتاثیرگذارند؟

نوع اسید یا باز و غلظت آن ،درجه سوختگی چشم،مدت تماس، شستشوی کافی در دقایق اولیه و شدت آسیب عروق اطراف قرنیه(لیمبوس) و نیز میزان نفوذ ماده شیمیایی به درون چشم تعیین کننده وضعیت نهایی چشم و بینایی بیمار می باشند. درجه بندی آسیب توسط متخصص چشم صورت می گیرد.

اقدامات تخصصی سوختگیهای شیمیایی چشم

به طور خلاصه درمانهای طبی و جراحی از این قراراند:

1.-شستشوی چشم با سرمBSS تا نرمال شدنPH،تحت بی حسی موضعی

2. دبریدمان نسوج اپیتلیوم مرده و خارج کردن قطعات ماده شیمیایی

3.-قطره وپماد آنتی بیوتیک، سیکلوپلژیک ، استرویید(ترجیحا در دو هفته اول)، داروهای پایین آورنده فشار چشم، اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده

4.-استفاده از داروهای مهارکننده آنزیم ماتریکس متالوپروتاز مثل کپسول تتراسیکلین یا داکسی سیکلین، ویتامین C، سدیم سیترات 10 %

5.- کمک به ترمیم اپیتلیوم قرنیه با لنزتماسی بانداژ،تارسورافی ،انسداد پانکتوم مجرای اشکی و یا پیوند غشا آمنیونی

6. سایر- اقدامات جراحی مثل تنوپلاستی، پیوند سلول های بنیادی لیمبوس و یا پیوند قرنیه

بازگشت بینایی:

لازم به ذکر است که بیماران و همراهان آنها بایستی به این نکته توجه کنند که اقدامات درمانی اولیه به منظور نجات و حفظ چشم صورت می گیرد و در این مرحله هدف الزامآ برگرداندن بینایی بیمار نمی باشد و ممکن است در این مرحله بینایی فرد به شدت مختل باشد. بدیهی است پس از بهبود مرحله حاد بیماری میتوان اقداماتی برای بهبود بینایی انجام داد. این مرحله ممکن است چند ماه طول بکشد، لذا بیماران محترم بایستی صبر و حوصله لازم را به خرج بدهند.

پیشگیری:

در آخر متذکر می شویم که مانند هر گونه آسیبی که از عوامل محیطی به انسان می رسد، پیشگیری نقش عمده دارد. باید مسایل امنیتی را در محیط کار کاملآ رعایت کرده و خود را در معرض آسیب قرار ندهیم. همچنین مسئولیت حفظ کودکان با ما بوده و بایستی از آنها در مقابل آسیب ها مراقبت کنیم. در رابطه با اقدامات جنائی نیز مسؤولین بایستی اقدامات پیشگیرانه جدی برای حفظ امنیت شهروندان انجام دهند.