عمل PRK (فتو رفرکتیو کراتکتومی)، یکی از روش‌های پیشرفته جراحی لیزر چشم است که برای اصلاح عیوب انکساری مانند نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش که پیش از لیزیک معرفی شد، همچنان گزینه‌ای مطمئن و موثر برای بسیاری از بیماران، به ویژه افرادی که به دلایل خاصی کاندیدای مناسبی برای لیزیک نیستند، به شمار می‌آید. در این مقاله، به بررسی جامع عمل PRK، مراحل انجام، مزایا و معایب، تفاوت آن با سایر روش‌ها و نکات مهم مراقبتی خواهیم پرداخت تا شما با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را برای سلامت چشمان خود اتخاذ کنید.
عمل PRK چیست؟
PRK یا PhotoRefractive Keratectomy، اولین نسل از جراحی‌های لیزر چشم برای اصلاح بینایی است که در آن از لیزر اگزایمر برای تغییر شکل قرنیه به کار گرفته میشود. این عمل برای تصحیح نزدیک‌بینی (میوپیا)، دوربینی (هایپروپیا) و آستیگماتیسم انجام میشود. تفاوت اصلی PRK با سایر روش‌ها مانند لیزیک در نحوه آماده‌سازی قرنیه است. در PRK، لایه سطحی و بیرونی قرنیه، موسوم به اپیتلیوم، به طور کامل برداشته میشود تا لیزر بتواند مستقیماً به لایه زیرین (استروما) دسترسی یابد و آن را تغییر شکل دهد. پس از جراحی، این لایه اپیتلیوم به طور طبیعی طی چند روز بازسازی و ترمیم میشود. این ویژگی، PRK را به گزینه‌ای مناسب برای افرادی با قرنیه نازک یا مشاغلی که خطر ضربه به چشم در آنها بالاست، تبدیل می‌کند.
مراحل انجام عمل PRK
آمادگی‌های قبل از عمل PRK
آمادگی برای عمل PRK نقشی حیاتی در موفقیت جراحی و تسریع روند بهبودی ایفا می‌کند. پزشک شما دستورالعمل‌های دقیقی ارائه خواهد کرد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
- معاینه جامع چشم:انجام معاینه کامل چشم برای ارزیابی سلامت کلی چشم، اندازه‌گیری دقیق عیوب انکساری و تعیین ضخامت قرنیه.
- قطع مصرف لنزهای تماسی:حداقل ۱ تا ۴ هفته قبل از عمل، بسته به نوع لنز (نرم یا سخت)، از مصرف لنزهای تماسی خودداری کنید تا قرنیه به حالت طبیعی خود بازگردد.
- مشاوره دارویی:پزشک را در مورد تمامی داروهای مصرفی، مکمل‌ها و سوابق پزشکی خود مطلع سازید. ممکن است لازم باشد مصرف برخی داروها قبل از عمل قطع شود.
- ترتیب حمل و نقل:از آنجایی که پس از عمل قادر به رانندگی نخواهید بود، از قبل برای بازگشت به منزل برنامه‌ریزی کنید.
- اجتناب از آرایش و عطر:در روز جراحی، از هیچ‌گونه آرایش چشم، عطر، لوسیون یا کرم در اطراف چشم و صورت استفاده نکنید.
- پرسش و پاسخ:تمامی سوالات و نگرانی‌های خود را با پزشک در میان بگذارید تا با آرامش خاطر وارد اتاق عمل شوید.
روند جراحی PRK
عمل PRK یک روش سرپایی است و معمولاً برای هر دو چشم در یک جلسه انجام میشود. مراحل اصلی جراحی عبارتند از:
- بی‌حسی موضعی:ابتدا قطرههای بیحسکننده در چشم شما ریخته میشود تا هیچ دردی را احساس نکنید. ممکن است یک آرام‌بخش خفیف نیز برای کاهش اضطراب تجویز شود.
- برداشتن لایه اپیتلیوم:پزشک با استفاده از یک محلول الکلی رقیق یا ابزار مکانیکی مخصوص، لایه نازک اپیتلیوم (لایه سطحی قرنیه) را به آرامی برمی‌دارد.
- لیزر درمانی:پس از برداشتن اپیتلیوم، از لیزر اگزایمر برای تغییر شکل دقیق لایه استرومای قرنیه استفاده میشود. این لیزر با دقت بسیار بالا، بافت قرنیه را تبخیر کرده و انحنای آن را اصلاح می‌کند تا نور به درستی روی شبکیه متمرکز شود. این مرحله معمولاً کمتر از یک دقیقه برای هر چشم به طول می‌انجامد.
- قرار دادن لنز پانسمانی:در پایان عمل، یک لنز تماسی نرم به عنوان پانسمان روی چشم قرار داده میشود. این لنز به محافظت از چشم در طول دوره بهبودی و کاهش درد کمک می‌کند و معمولاً پس از ۴ تا ۵ روز توسط پزشک برداشته میشود.
مزایا و معایب عمل PRK
عمل PRK مانند هر روش جراحی دیگری، مزایا و معایب خاص خود را دارد که باید قبل از تصمیم‌گیری به دقت بررسی و سنجیده شوند:
| مزایا | معایب |
|---|---|
| مناسب برای بیماران با قرنیه نازک یا نامنظم | زمان بهبودی اولیه طولانی‌تر (چند روز تا چند هفته) |
| عدم ایجاد فلپ قرنیه (کاهش خطر عوارض مرتبط با فلپ) | افزایش درد و ناراحتی در چند روز اول |
| عمق برداشت لیزر کمتر از لیزیک | افزایش خطر عفونت، التهاب و زخم (در صورت عدم رعایت مراقبت‌های لازم) |
| گزینه‌ای امن برای سبک زندگی فعال یا مشاغل پرخطر | نیاز به استفاده طولانی‌تر از قطرههای استروئیدی |
| نتایج بلندمدت پایدار و قابل پیش‌بینی | دستیابی به بینایی کامل و پایدار ممکن است ۳ تا ۶ ماه به طول انجامد |
کاندیدای مناسب برای عمل PRK
انتخاب کاندیدای مناسب برای عمل PRK از اهمیت بالایی برخوردار است و توسط چشمپزشک متخصص تعیین می‌گردد. به طور کلی، افراد زیر می‌توانند کاندیدای مناسبی برای این عمل محسوب شوند:
- سن:حداقل ۱۸ سال سن داشته باشند و شماره چشم آنها حداقل برای یک سال ثابت مانده باشد.
- عیوب انکساری:دارای نزدیک‌بینی (معمولاً تا ۸- دیوپتر)، دوربینی (معمولاً تا ۴+ دیوپتر) یا آستیگماتیسم (معمولاً تا ۴- دیوپتر) باشند.
- ضخامت قرنیه:افرادی که قرنیه نازک یا نامنظم دارند و برای لیزیک مناسب نیستند.
- سلامت چشم:چشمان سالمی داشته باشند و به بیماری‌های چشمی مانند گلوکوم پیشرفته، آب مروارید یا خشکی چشم شدید مبتلا نباشند.
- سلامت عمومی:از سلامت عمومی خوبی برخوردار باشند و به بیماری‌های خودایمنی یا دیابت کنترل نشده مبتلا نباشند.
- سبک زندگی:افرادی که در مشاغلی با خطر بالای ضربه به چشم فعالیت می‌کنند (مانند ورزشکاران حرفه‌ای یا نیروهای نظامی).
شایان ذکر است که PRK نمی‌تواند پیرچشمی (presbyopia) را اصلاح کند.
تفاوت عمل PRK با لیزیک و فمتو لیزیک
درک تفاوت‌های بین روش‌های مختلف جراحی لیزر چشم برای انتخاب بهترین گزینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
PRK در مقابل لیزیک
تفاوت اصلی PRK و لیزیک در نحوه دسترسی به لایه استرومای قرنیه نهفته است:
- PRK:در این روش، لایه اپیتلیوم قرنیه به طور کامل برداشته میشود و پس از لیزردرمانی، این لایه به طور طبیعی بازسازی می‌گردد. این فرآیند باعث میشود دوره بهبودی اولیه طولانی‌تر و با ناراحتی بیشتری همراه باشد، اما خطر عوارض مربوط به فلپ قرنیه وجود ندارد.
- لیزیک:در لیزیک، یک فلپ نازک از بافت قرنیه با استفاده از میکروکراتوم یا لیزر فمتوثانیه ایجاد شده و بالا زده میشود. پس از اعمال لیزر اگزایمر، فلپ به جای اولیه خود بازگردانده میشود. این روش بهبودی سریع‌تر و درد کمتری دارد، اما احتمال بروز عوارض مربوط به فلپ (مانند جابجایی یا چین‌خوردگی فلپ) وجود دارد.
PRK در مقابل لازک
لازک (LASEK) را می‌توان ترکیبی از PRK و لیزیک به شمار آورد:
- PRK:اپیتلیوم به طور کامل برداشته میشود و دور انداخته میشود.
- لازک:لایه اپیتلیوم با استفاده از الکل، شل شده و به آرامی بلند میشود. پس از لیزردرمانی، این لایه اپیتلیوم به جای اولیه خود بازگردانده میشود. هدف از لازک، کاهش درد و تسریع بهبودی نسبت به PRK است، زیرا لایه اپیتلیوم حفظ میشود. با این حال، دوره بهبودی لازک همچنان طولانی‌تر از لیزیک است.
مراقبت‌های بعد از عمل PRK
مراقبت‌های دقیق پس از عمل PRK برای دستیابی به بهترین نتایج و جلوگیری از عوارض از اهمیت حیاتی برخوردار است:
- استراحت چشم:در چند روز اول پس از جراحی، چشمان خود را تا حد امکان استراحت دهید. از مطالعه، تماشای تلویزیون و کار با کامپیوتر خودداری کنید.
- استفاده از قطرههای چشمی:قطرههای چشمی تجویز شده (آنتی‌بیوتیک، ضد التهاب و اشک مصنوعی) را دقیقاً طبق دستور پزشک و در زمان‌های مشخص استفاده کنید. این قطره‌ها برای جلوگیری از عفونت، کاهش التهاب و حفظ رطوبت چشم ضروری هستند.
- مسکن‌ها:برای کنترل درد و ناراحتی احتمالی، می‌توانید از مسکنهای بدون نسخه یا داروهای تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.
- اجتناب از آب و مواد شیمیایی:تا حداقل یک هفته از ورود آب، شامپو، صابون و مواد شیمیایی به چشم خودداری کنید. هنگام حمام کردن، مراقب باشید.
- عدم استفاده از آرایش:تا چند هفته پس از عمل، از آرایش چشم خودداری کنید.
- پرهیز از فعالیت‌های سنگین:از فعالیت‌های ورزشی شدید، شنا، سونا و جکوزی تا زمانی که پزشک اجازه دهد، خودداری کنید.
- استفاده از عینک آفتابی:در فضای باز، حتی در روزهای ابری، از عینک آفتابی با محافظت ۱۰۰٪ در برابر اشعه UV استفاده کنید تا از چشمان خود در برابر نور خورشید محافظت کنید.
- عدم مالش چشم:به هیچ عنوان چشمان خود را مالش ندهید، حتی اگر احساس خارش یا ناراحتی دارید.
- مراجعه به پزشک:تمامی ویزیت‌های پیگیری را طبق برنامه پزشک انجام دهید.
عوارض احتمالی و زمان بهبودی PRK
مانند هر عمل جراحی، PRK نیز ممکن است با عوارض جانبی و خطراتی همراه باشد، اگرچه اغلب آنها موقتی و قابل کنترل هستند:
عوارض جانبی موقت و شایع:
- درد، سوزش، خارش و احساس جسم خارجی در چشم در چند روز اول.
- خشکی چشم که ممکن است برای چند ماه ادامه یابد و با قطره اشک مصنوعی کنترل میشود.
- حساسیت به نور.
- تاری دید یا نوسانات بینایی در هفته‌های اول.
- دیدن هاله یا درخشش در اطراف چراغ‌ها، به خصوص در شب.
عوارض نادر اما جدی:
- عفونت چشم (با رعایت مراقبت‌های پس از عمل بسیار نادر است).
- کدورت قرنیه (Haze) که معمولاً با قطرههای استروئیدی قابل درمان است.
- رگرسیون (بازگشت بخشی از شماره چشم).
- نیاز به عمل مجدد (Enhancement) در موارد نادر.
زمان بهبودی:
- روزهای اول:درد و ناراحتی، تاری دید شدید. لنز پانسمانی به مدت ۴ تا ۵ روز روی چشم می‌ماند.
- هفته اول:بینایی شروع به بهبود می‌کند، اما هنوز ممکن است تار باشد. اپیتلیوم در حال بازسازی است.
- ماه اول:بینایی به طور قابل توجهی بهتر میشود، اما ممکن است نوسان داشته باشد.
- ۳ تا ۶ ماه:بینایی به ثبات کامل می‌رسد و نتایج نهایی مشخص میشود. در این مدت، استفاده از قطرههای چشمی طبق دستور پزشک ادامه می‌یابد.
تجربه بیماران و میزان رضایت
عمل PRK با سابقه طولانی و نتایج موفقیت‌آمیز، رضایت بسیاری از بیماران را جلب کرده است. اغلب افرادی که به دلیل ویژگی‌های قرنیه خود (مانند نازکی) کاندیدای لیزیک نبوده‌اند، با PRK به بینایی عالی دست می‌یابند. ورزشکاران و افرادی با سبک زندگی فعال نیز از عدم وجود فلپ قرنیه و کاهش ریسک آسیب‌های احتمالی به آن، رضایت بالایی را ابراز می‌کنند.
بیماران معمولاً اذعان می‌کنند که دوره نقاهت اولیه PRK کمی چالش‌برانگیزتر از لیزیک است، اما با رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک و صبر، نتایج نهایی کاملاً رضایت‌بخش و ارزش تحمل این دوره را دارد. رهایی از وابستگی به عینک و لنزهای تماسی و تجربه بینایی شفاف و واضح، مهم‌ترین عامل رضایت بیماران از این عمل محسوب میشود. بسیاری از بیماران، علی‌رغم دوره نقاهت طولانی‌تر، از کیفیت بینایی نهایی و رهایی از عینک بسیار راضی هستند و این عمل را به دیگران نیز توصیه می‌کنند.
