ناخنک چشم (Pterygium)، یک ضایعه چشمی شایع، رشد بافت ملتحمه است که به صورت مثلثی شکل روی قرنیه پیشروی می‌کند. اگرچه ناخنک عموماً خوش‌خیم و غیرسرطانی است، اما می‌تواند در صورت رشد، بینایی فرد را مختل کرده و عوارض جدی ایجاد کند. در این راهنمای جامع از کلینیک چشم پارسیان، تمامی ابعاد این بیماری، از علل و علائم تا پیشگیری و جدیدترین روش‌های درمانی، خصوصاً جراحی پیوند ملتحمه اتوگرافت را بررسی خواهیم کرد تا شما به درکی عمیق از نحوه مقابله با این عارضه برسید.
ناخنک چشم چیست؟
ناخنک یک توده گوشتی، مایل به صورتی و مثلثی شکل است که معمولاً از سمت بینی چشم شروع به رشد کرده و به آرامی روی قرنیه (بخش شفاف جلویی چشم) گسترش می‌یابد. این ضایعه در واقع تغییر شکلی در بافت ملتحمه (غشای نازکی که سطح داخلی پلک‌ها و سفیدی چشم را می‌پوشاند) است که در پاسخ به آسیب‌های محیطی مزمن ایجاد می‌شود. ناخنک کوچک ممکن است فقط یک نگرانی زیبایی باشد، اما پیشروی آن روی قرنیه می‌تواند دید را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
بسیاری افراد ناخنک را با پینگکولا اشتباه می‌گیرند. پینگکولا (Pinguecula) نیز یک توده زرد یا سفید مایل به زرد است که روی ملتحمه تشکیل می‌شود اما هرگز روی قرنیه رشد نمی‌کند و در حاشیه قرنیه متوقف می‌شود. در حالی که پینگکولا معمولاً نیاز به درمان ندارد، ناخنک پتانسیل تأثیر مستقیم بر بینایی را دارد و در نتیجه مدیریت متفاوتی می‌طلبد.
علت اصلی ناخنک چشم چیست؟
علت اصلی و اثبات‌شده ناخنک چشم، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه فرابنفش (UV) خورشید است. این بیماری به دلیل همین عامل، در مناطقی که آب و هوای گرم، خشک و آفتابی دارند، و در افرادی که ساعات زیادی را در فضای باز سپری می‌کنند (مانند کشاورزان، ماهیگیران یا ورزشکاران)، شیوع بسیار بالاتری دارد.
اشعه‌های UV-A و UV-B باعث آسیب مزمن به DNA سلول‌های ملتحمه می‌شوند. در پاسخ به این آسیب محیطی مداوم، ملتحمه تلاش می‌کند تا از چشم محافظت کند و این فرآیند منجر به رشد غیرطبیعی بافت و پیشروی آن روی قرنیه می‌شود. علاوه بر UV، عوامل دیگری مانند گرد و غبار، باد، خشکی چشم و آلودگی نیز به عنوان عوامل تحریک‌کننده و تسریع‌کننده رشد ناخنک شناخته می‌شوند.
علائم ناخنک چشم: چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
ناخنک معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت است، اما با رشد آن، علائم زیر نمایان می‌شوند:
- قرمزی و التهاب: به ویژه در گوشه داخلی چشم و در پاسخ به تحریک یا خشکی.
- احساس وجود جسم خارجی: حس خراش، خارش یا وجود شن و ماسه در چشم.
- سوزش و آبریزش چشم.
- تاری دید: زمانی که ناخنک به اندازه کافی بزرگ شده و قرنیه را تحت فشار قرار می‌دهد یا مرکز دید را می‌پوشاند.
اگر هر یک از این علائم، خصوصاً تاری دید یا قرمزی مداوم که با قطره‌های معمولی بهبود نمی‌یابد، را تجربه می‌کنید، باید بلافاصله به یک چشم‌پزشک مراجعه کنید.
روش‌های تشخیص ناخنک چشم
تشخیص ناخنک چشم یک فرآیند ساده و معمولاً بالینی است که نیازی به آزمایش‌های پیچیده ندارد. پزشک با معاینه چشمی می‌تواند این ضایعه را تشخیص دهد. مهم‌ترین ابزار تشخیصی، دستگاه لامپ شکافدار (Slit-Lamp) است. این دستگاه به چشم‌پزشک اجازه می‌دهد تا با استفاده از یک منبع نور قوی و بزرگنمایی بالا، ناخنک را با جزئیات کامل مشاهده کند. پزشک با این روش می‌تواند اندازه دقیق ناخنک، میزان پیشروی آن روی قرنیه، و تأثیر آن بر انحنای قرنیه (آستیگماتیسم) را ارزیابی و مستند کند.
راه های درمان ناخنک چشم (قطره، لیزر، جراحی)
درمان ناخنک به اندازه، علائم و سرعت رشد آن بستگی دارد. درمان می‌تواند از مدیریت علائم تا مداخله جراحی کامل متغیر باشد. برای ناخنک‌های کوچک که فقط باعث قرمزی و تحریک می‌شوند، درمان اولیه شامل استفاده از:
- اشک مصنوعی (Artificial Tears): برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم و کاهش تحریک.
- قطره‌های ضدالتهاب یا کورتیکواستروئیدی: برای کنترل التهاب و قرمزی شدید در دوره‌های عود علائم.
- لیزر: استفاده از لیزر در درمان ناخنک به ندرت و اغلب در مراحل اولیه مورد بحث قرار می‌گیرد و به عنوان یک روش استاندارد جراحی شناخته نمی‌شود. روش اصلی و قطعی درمان، جراحی است.
زمانی که ناخنک به وضوح بر بینایی تأثیر گذاشته یا باعث آستیگماتیسم شدید شود، یا زمانی که درمان‌های دارویی علائم تحریک را کنترل نکنند، جراحی به عنوان گزینه قطعی مطرح می‌شود. هدف از جراحی، برداشتن کامل بافت غیرطبیعی است.
عمل جراحی ناخنک چشم
جراحی ناخنک یک عمل سرپایی و نسبتاً کوتاه (معمولاً ۳۰ تا ۴۵ دقیقه) است که تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. با این حال، مهم‌ترین فاکتور در موفقیت طولانی‌مدت این عمل، تکنیک به کار رفته برای کاهش ریسک عود است.
جدیدترین و موثرترین روش جراحی برای ناخنک در کلینیک چشم پارسیان، برداشتن ناخنک و جایگزینی بافت آسیب‌دیده با پیوند ملتحمه اتوگرافت است. در این روش، پس از برداشتن کامل ناخنک، یک قطعه بسیار نازک از ملتحمه سالم خود بیمار (معمولاً از زیر پلک بالایی) برداشته شده و با استفاده از بخیه‌های بسیار ظریف یا چسب‌های بافتی، در محل برداشت ناخنک پیوند زده می‌شود. این تکنیک به طور چشمگیری ریسک عود را به زیر ۵ تا ۱۰ درصد کاهش می‌دهد و به عنوان استاندارد طلایی جراحی ناخنک در نظر گرفته می‌شود.
روش‌های پیشگیری از ناخنک چشم
از آنجا که ناخنک ارتباط مستقیم با آسیب‌های محیطی دارد، پیشگیری شامل محافظت قاطعانه از چشم در برابر عوامل خطر است.
- عینک آفتابی ضد UV: مهم‌ترین گام، استفاده از عینک آفتابی با محافظت ۱۰۰٪ در برابر UV-A و UV-B است. عینک‌هایی که دارای پوشش جانبی (Wraparound) هستند، محافظت بیشتری در برابر تابش از کناره‌ها فراهم می‌کنند.
- استفاده از کلاه لبه پهن: برای ایجاد سایه اضافی روی صورت.
- قطره اشک مصنوعی: استفاده منظم از اشک مصنوعی در محیط‌های خشک یا بادخیز برای کاهش خشکی و تحریک.
- استفاده از عینک محافظ: در محیط‌های کاری پر از گرد و غبار، دود، یا مواد شیمیایی.
عوارض احتمالی ناخنک چشم و عدم درمان آن
نادیده گرفتن ناخنک، خصوصاً در مراحل پیشرفته، می‌تواند عوارض غیرقابل برگشتی داشته باشد:
- تاری دائمی دید: در صورتی که ناخنک به طور کامل روی مردمک و مرکز قرنیه رشد کند، دید فرد به شدت مختل می‌شود.
- التهاب و درد مزمن: تحریک مداوم سطح چشم و قرمزی که به درمان‌های ساده پاسخ نمی‌دهد.
حتی قبل از رسیدن ناخنک به مرکز قرنیه، رشد آن با کشش سطح قرنیه، باعث ایجاد یا تشدید آستیگماتیسم نامنظم می‌شود. این تغییر در انحنای قرنیه می‌تواند منجر به تاری دید قابل توجهی شود که حتی با عینک یا لنز قابل اصلاح کامل نباشد، تا زمانی که ناخنک برداشته شود و سطح قرنیه به حالت طبیعی بازگردد.
مراقبت های بعد از عمل ناخنک چشم
دوره نقاهت پس از جراحی ناخنک، به ویژه با تکنیک پیوند، بسیار حیاتی است. این مراقبت‌ها برای جلوگیری از عفونت و کاهش خطر عود ضروری هستند:
- استفاده دقیق از داروها: استفاده منظم و دقیق از قطره‌های آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروئیدی تجویز شده توسط پزشک.
- محافظت فیزیکی: استفاده از شیلد یا عینک محافظ در هنگام خواب یا در محیط‌های گرد و غبار به مدت چند هفته.
- اجتناب از فعالیت شدید: دوری از فعالیت‌هایی که فشار چشم را افزایش می‌دهند (مانند بلند کردن اجسام سنگین یا مالش چشم) برای حداقل ۱ تا ۲ هفته.
- مراجعات پیگیری: حضور در جلسات معاینه پس از عمل برای اطمینان از قرارگیری صحیح پیوند و بهبود کامل.
