جراحی ویترکتومی یکی از جراحیهای حساس و حیاتی چشم است که برای درمان طیف وسیعی از مشکلات شبکیه و زجاجیه انجام میشود. این جراحی که تاریخچه آن به دهه 1970 میلادی بازمیگردد، نقش حیاتی در بهبود یا حفظ بینایی ایفا میکند. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و قابل فهم، به معرفی این جراحی، دلایل انجام آن، مراحل، عوارض احتمالی و مراقبتهای پس از آن میپردازد تا درک عمیقتری از این روش درمانی کسب کنید.
ویترکتومی چیست؟
ویترکتومی (Vitrectomy) به معنای برداشتن بخشی یا تمام زجاجیه (ماده ژلهای شفاف داخل چشم) است. زجاجیه، مادهای ژلهای، شفاف و بیرنگ است که فضای داخلی چشم را پر کرده و به حفظ شکل کروی آن کمک میکند. در مقابل، شبکیه مانند پرده حساس دوربین عکاسی عمل میکند که تصاویر را دریافت و به مغز ارسال مینماید. این جراحی زمانی انجام میشود که زجاجیه کدر شده، با خون یا بافتهای اسکار پر شده باشد، یا هنگامی که برای ترمیم آسیبها نیاز به دسترسی مستقیم به شبکیه وجود دارد.
ویترکتومی میتواند به دو نوع اصلی تقسیم شود:
- ویترکتومی قدامی (Anterior Vitrectomy):این نوع عمدتاً برای مشکلات قسمت جلویی چشم مانند برداشتن قطعات عدسی افتاده پس از جراحی آب مروارید یا کنترل خونریزی در بخش قدامی چشم استفاده میشود.
- ویترکتومی خلفی یا پارس پلانا (Pars Plana Vitrectomy):این نوع، که شایعتر است، برای دسترسی به شبکیه و درمان مشکلات عمیقتر در بخش خلفی چشم مانند جداشدگی شبکیه یا خونریزی زجاجیه انجام میشود.
چه بیمارانی نیاز به ویترکتومی دارند؟
نیاز به جراحی ویترکتومی معمولاً زمانی مطرح میشود که مشکلات جدی در زجاجیه یا شبکیه، بینایی فرد را تهدید کند. در بسیاری از این موارد، عدم درمان میتواند به کاهش شدید بینایی یا حتی نابینایی منجر شود. در چنین شرایطی، ویترکتومی میتواند به بازیابی یا حفظ بینایی کمک کند. از جمله شایعترین بیماریها و شرایطی که نیاز به این جراحی دارند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- رتینوپاتی دیابتی پیشرفته:زمانی که عروق خونی آسیبدیده در اثر دیابت، خونریزی کرده و زجاجیه را کدر میکنند یا باعث کشیدگی شبکیه میشوند.
- جداشدگی شبکیه:به ویژه انواع پیچیده آن که شبکیه از جای خود جدا شده و نیاز به ترمیم دارد.
- خونریزی زجاجیه:ناشی از ضربه، دیابت یا سایر بیماریها که مانع رسیدن نور به شبکیه میشود.
- سوراخ ماکولا و غشای اپیرتینال (ماکولار پوکر):آسیبها یا بافتهای اسکار در مرکز شبکیه که دید مرکزی را مختل میکنند.
- عفونتهای شدید داخل چشمی:که نیاز به برداشتن بافتهای عفونی و درمان مستقیم دارند.
- آسیبهای شدید چشم:برای خارج کردن اجسام خارجی یا ترمیم ساختارهای داخلی.
- عوارض پس از جراحی آب مروارید:مانند افتادگی عدسی یا باقیماندههای کدر در زجاجیه.
اقدامات قبل از جراحی ویترکتومی
آمادگیهای قبل از جراحی ویترکتومی نقش مهمی در موفقیت عمل و کاهش عوارض ایفا میکنند. چشمپزشک شما دستورالعملهای دقیقی را ارائه خواهد داد، اما به طور کلی شامل موارد زیر میشود:
- مشاوره و معاینات اولیه:پزشک سابقه پزشکی کامل شما را بررسی کرده و معاینات چشمی دقیقی از جمله معاینه با slit lamp، گشاد کردن مردمک و احتمالاً سونوگرافی چشم را انجام میدهد تا وضعیت شبکیه را به دقت ارزیابی کند.
- بررسی داروها:لازم است پزشک خود را در مورد تمام داروهای مصرفی، از جمله داروهای تجویزی، بدون نسخه، مکملها و ویتامینها، مطلع سازید. ممکن است نیاز باشد مصرف برخی داروها، به ویژه رقیقکنندههای خون، قبل از جراحی متوقف شود.
- ناشتا بودن:معمولاً از شما خواسته میشود که از چند ساعت قبل از عمل (اغلب از نیمهشب قبل از جراحی) از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
- برنامهریزی برای حمل و نقل:برنامهریزی کنید که پس از جراحی، فردی شما را به منزل برساند، زیرا قادر به رانندگی نخواهید بود.
روند جراحی ویترکتومی: گام به گام
جراحی ویترکتومی معمولاً بین یک تا چند ساعت به طول میانجامد و توسط یک فوق تخصص شبکیه انجام میشود. مراحل کلی این جراحی به شرح زیر است:
- بیهوشی:بسته به شرایط بیمار و صلاحدید پزشک، جراحی میتواند تحت بیحسی موضعی (با تزریق یا قطرههای بیحسکننده و آرامبخش) یا بیهوشی عمومی (که در آن بیمار به خواب میرود) انجام گیرد.
- آمادهسازی:چشم با محلولهای ضدعفونیکننده آماده شده و با استفاده از ابزاری به نام اسپکولوم پلک، باز نگه داشته میشود.
- ایجاد برشها:جراح برشهای بسیار کوچکی (گاهی کمتر از نیم میلیمتر، که به small-gauge vitrectomy معروف است) در صلبیه (قسمت سفید چشم) ایجاد میکند. این برشها معمولاً بدون نیاز به بخیه هستند.
- برداشتن زجاجیه:با استفاده از ابزارهای میکروسکوپی ظریف، زجاجیه و هرگونه بافت اسکار، خون یا مواد خارجی از چشم خارج میشود.
- ترمیم شبکیه:پس از برداشتن زجاجیه، جراح به شبکیه دسترسی پیدا کرده و هرگونه آسیب مانند سوراخ یا پارگی را با لیزر یا سایر تکنیکها ترمیم میکند.
- جایگزینی زجاجیه:فضای خالی شده با محلول نمکی استریل، حباب گاز یا روغن سیلیکون پر میشود. انتخاب ماده جایگزین بستگی به نوع و شدت مشکل شبکیه دارد.
- پایان جراحی:در صورت لزوم، برشها با بخیههای جذبی بسته میشوند. سپس پماد آنتیبیوتیک روی چشم مالیده شده و با یک پچ پوشانده میشود.
عوارض ویترکتومی و میزان موفقیت
همانند هر جراحی دیگری، ویترکتومی نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد، اما به طور کلی میزان موفقیت آن بالا و عوارض جدی نادر است. میزان موفقیت آناتومیک جراحی ویترکتومی برای بسیاری از شرایط بیش از ۹۰ درصد گزارش شده است. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:
- آب مروارید (کاتاراکت):یکی از شایعترین عوارض، به ویژه در افراد مسن، پیشرفت یا تسریع تشکیل آب مروارید است که ممکن است نیاز به جراحی جداگانه داشته باشد. این عارضه به دلیل تغییر در محیط داخلی چشم پس از برداشتن زجاجیه رخ میدهد.
- افزایش فشار داخل چشم (گلوکوم):ممکن است به صورت موقت یا دائم رخ دهد.
- خونریزی:در داخل چشم یا اطراف آن.
- جداشدگی مجدد شبکیه:در موارد نادر، شبکیه ممکن است دوباره جدا شود.
- عفونت:هرچند نادر، اما یک عارضه جدی است.
- مشکلات حرکتی چشم:به صورت موقت.
در صورت مشاهده علائمی مانند کاهش ناگهانی بینایی، درد شدید، قرمزی یا تورم فزاینده، یا ترشحات غیرعادی، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
مراقبتهای بعد از عمل و دوران بهبودی
دوران پس از جراحی برای بهبودی کامل و جلوگیری از عوارض بسیار حائز اهمیت است. دستورالعملهای کلیدی شامل موارد زیر است:
- داروها و قطرهها:مصرف دقیق قطرههای چشمی آنتیبیوتیک و ضدالتهاب طبق دستور پزشک ضروری است. برای کنترل درد میتوانید از مسکنهای بدون نسخه استفاده کنید.
- پچ چشمی:ممکن است لازم باشد برای یک یا چند روز از پچ چشمی استفاده کنید.
- وضعیت سر (در صورت استفاده از گاز):اگر در طول جراحی از حباب گاز برای نگه داشتن شبکیه در جای خود استفاده شده باشد، پزشک دستورالعملهای خاصی در مورد نحوه قرارگیری سر (مانند رو به پایین یا به پهلو) به شما خواهد داد. رعایت دقیق این دستورالعمل حیاتی است، زیرا حباب گاز مانند یک آتل داخلی عمل کرده و شبکیه را در جای خود نگه میدارد تا به درستی بهبود یابد.
- محدودیتها:از بلند کردن اجسام سنگین، مالیدن چشم و فعالیتهای شدید خودداری کنید. همچنین، در صورت وجود حباب گاز در چشم، پرواز با هواپیما و صعود به ارتفاعات بالا ممنوع است، زیرا تغییرات فشار میتواند باعث انبساط حباب گاز و آسیب جدی به چشم شود. میتوانید دوش بگیرید، اما مراقب باشید آب یا صابون وارد چشم نشود. فعالیتهای سبک مانند مطالعه یا تماشای تلویزیون معمولاً پس از چند روز مجاز است، اما از رانندگی تا زمانی که پزشک اجازه نداده است، خودداری کنید، به ویژه اگر حباب گاز در چشم دارید که دید شما را مختل میکند.
- ویزیتهای پیگیری:معاینات منظم پس از جراحی برای ارزیابی روند بهبودی و تشخیص زودهنگام هرگونه عارضه ضروری است. بینایی ممکن است بلافاصله پس از عمل بهبود نیابد و به زمان نیاز دارد.
جنبههای مالی: هزینه و پوشش بیمه ویترکتومی
هزینه جراحی ویترکتومی بسته به عوامل مختلفی میتواند متفاوت باشد و نمیتوان یک قیمت ثابت برای آن تعیین کرد. این عوامل شامل کیفیت تجهیزات مورد استفاده، تجربه و تخصص جراح، و اینکه آیا جراحی روی یک چشم یا هر دو چشم انجام میشود، هستند. بنابراین، بهترین راه برای اطلاع از هزینه دقیق، مشورت مستقیم با جراح چشمپزشک است. خبر خوب این است که در ایران، شرکتهای بیمه معمولاً جراحی ویترکتومی را به عنوان یک جراحی درمانی و نه زیبایی در نظر میگیرند و بخش قابل توجهی از هزینههای آن را پوشش میدهند. توصیه میشود قبل از جراحی، با شرکت بیمه خود تماس گرفته و از جزئیات پوشش بیمهای خود مطلع شوید.
| عامل تأثیرگذار | توضیح و تأثیر بر هزینه |
|---|---|
| کیفیت تجهیزات مورد استفاده | استفاده از فناوریهای پیشرفته و ابزارهای دقیقتر میتواند هزینه را افزایش دهد. |
| تجربه و تخصص جراح | جراحان با سابقه و فوق تخصص ممکن است دستمزد بالاتری داشته باشند. |
| تعداد چشمهای تحت جراحی | جراحی روی یک یا هر دو چشم به طور طبیعی بر هزینه کلی تأثیر میگذارد. |
| پوشش بیمه | بیشتر بیمهها بخش قابل توجهی از هزینه را پوشش میدهند و هزینه نهایی بیمار را کاهش میدهند. |
سوالات متداول
- آیا جراحی ویترکتومی دردناک است؟خیر، جراحی تحت بیحسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام میشود، بنابراین دردی احساس نخواهید کرد. پس از عمل نیز درد با داروهای مسکن قابل کنترل است.
- چه مدت طول میکشد تا بینایی بهبود یابد؟زمان بهبودی بینایی بسته به شدت بیماری و نوع ماده جایگزین (گاز یا روغن سیلیکون) متفاوت است. ممکن است از چند روز تا چند هفته یا حتی چند ماه به طول انجامد تا بهبودی کامل حاصل شود.
در نهایت، جراحی ویترکتومی یک روش درمانی مؤثر برای حفظ و بهبود بینایی در شرایط پیچیده چشمی است. انتخاب یک جراح فوق تخصص و رعایت دقیق دستورالعملهای قبل و بعد از عمل، کلید موفقیتآمیز بودن این جراحی است. همواره برای دریافت مشاوره و درمان مناسب، به پزشک متخصص مراجعه کنید.
