آب مروارید ( کاتاراکت )

کاتاراکت (Cataract) یا آب مروارید، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های چشمی در سراسر جهان و اصلی‌ترین علت قابل درمان کاهش بینایی، به‌ویژه در افراد مسن است. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که عدسی طبیعی چشم، شفافیت خود را از دست داده و کدر می‌شود. این کدورت مانع عبور صحیح نور و تشکیل تصویر واضح بر روی شبکیه شده و در نتیجه، بینایی فرد تار و مه‌آلود می‌شود.

درک به موقع علائم و شناخت روش‌های نوین درمانی، کلید حفظ کیفیت بینایی شماست. در این مقاله با کلینیک چشم پزشکی پارسیان باشید تا با علائم، علل، و جدیدترین روش‌های درمان کاتاراکت (آب مروارید) بیشتر آشنا شوید.

علائم شایع آب مروارید که باید جدی بگیرید

آب مروارید معمولاً به آرامی پیشرفت می‌کند و ممکن است در ابتدا متوجه تغییر خاصی در بینایی خود نشوید. شایع‌ترین علامت آن، تاری دید تدریجی و بدون درد است. با پیشرفت بیماری، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• تاری یا مه‌آلود شدن دید: احساس نگاه کردن از پشت یک شیشه کثیف یا یخ‌زده.
• حساسیت به نور (فتوفوبیا): نور چراغ‌ها یا نور خورشید بیش از حد خیره‌کننده به نظر می‌رسد.
• دیدن هاله (Halo) در اطراف نورها: به‌خصوص هنگام رانندگی در شب، هاله‌ای در اطراف چراغ خودروها مشاهده می‌کنید.
• کمرنگ شدن یا زرد شدن رنگ‌ها: اجسام آنطور که باید، شفاف و پررنگ دیده نمی‌شوند.
• دوبینی در یک چشم: این علامت ممکن است با پیشرفت بیماری برطرف شود.
• نیاز به تغییر مکرر نمره عینک: ممکن است احساس کنید نمره عینک یا لنز تماسی شما به سرعت ضعیف می‌شود.
• بهبود موقت دید نزدیک: در برخی انواع کاتاراکت، ممکن است افراد مسن به طور موقت احساس کنند دید نزدیکشان بهتر شده و دیگر به عینک مطالعه نیاز ندارند (که به آن “بینایی ثانویه” گفته می‌شود).

علت ایجاد کاتاراکت چیست؟

عدسی چشم عمدتاً از آب و پروتئین تشکیل شده است. با گذشت زمان، این پروتئین‌ها می‌توانند تجزیه شده و به هم بچسبند و ناحیه کدری را روی عدسی ایجاد کنند.

۱. افزایش سن (شایع‌ترین علت کاتاراکت)

این شایع‌ترین نوع آب مروارید است که به دلیل فرآیند طبیعی پیری رخ می‌دهد.

۲. سایر عوامل خطر و علل ثانویه

اگرچه سن عامل اصلی است، اما موارد زیر می‌توانند روند ایجاد کاتاراکت را تسریع کرده یا در سنین پایین‌تر ایجاد کنند:

• بیماری‌های زمینه‌ای: به‌ویژه بیماری دیابت.
• مصرف داروها: استفاده طولانی‌مدت از داروهای کورتیکواستروئید (کورتون).
• ضربه به چشم (Trauma): آسیب‌های فیزیکی شدید به چشم.
• عوامل محیطی: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید بدون محافظت.
• کاتاراکت مادرزادی: در موارد نادر، نوزادان ممکن است با آب مروارید به دنیا بیایند که اغلب ریشه ژنتیکی یا عفونت‌های دوران بارداری مادر دارد.
• سایر بیماری‌های چشمی یا جراحی‌های قبلی چشم.

انواع مختلف آب مروارید

کاتاراکت بر اساس محل ایجاد کدورت در عدسی، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:

1. آب مروارید هسته‌ای (Nuclear Sclerotic): شایع‌ترین نوع مرتبط با افزایش سن است که مرکز (هسته) عدسی را درگیر می‌کند و اغلب باعث زرد شدن آن می‌شود.
2. آب مروارید قشری (Cortical): کدورت‌ها از لبه‌های خارجی عدسی (قشر) شروع شده و به صورت پره‌هایی به سمت مرکز پیش می‌روند.
3. آب مروارید زیر کپسولی خلفی (Posterior Subcapsular): این نوع معمولاً در پشت عدسی ایجاد می‌شود، سریع‌تر پیشرفت می‌کند و بیشتر بر دید نزدیک و حساسیت به نور تأثیر می‌گذارد.

آیا آب مروارید قابل پیشگیری است؟

اگرچه نمی‌توان به طور کامل از آب مروارید مرتبط با سن جلوگیری کرد، اما روش‌هایی برای کاهش خطر یا به تأخیر انداختن پیشرفت آن وجود دارد:

• محافظت چشم‌ها در برابر اشعه UV با استفاده از عینک آفتابی استاندارد.
• کنترل دقیق قند خون در افراد مبتلا به دیابت.
• تغذیه مناسب سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها.
• اجتناب از مصرف سیگار و الکل.
• محافظت از چشم‌ها در برابر ضربه.

روش‌های درمان کاتاراکت

تشخیص کاتاراکت تنها با معاینه کامل چشم‌پزشکی امکان‌پذیر است. روش درمان به شدت بیماری و تأثیر آن بر زندگی روزمره شما بستگی دارد.

درمان‌های اولیه و غیرجراحی

در مراحل ابتدایی که کدورت عدسی کم است و بینایی شما به طور جدی مختل نشده، ممکن است جراحی لازم نباشد. در این مرحله، چشم‌پزشک ممکن است راه‌حل‌های زیر را پیشنهاد دهد:

• تجویز نمره عینک جدید: استفاده از عینک قوی‌تر یا لنزهای دو کانونه.
• بهبود نور محیط: استفاده از نور بیشتر و مناسب‌تر برای مطالعه.
• استفاده از عینک‌های ضد انعکاس نور (Anti-glare).

نکته مهم: هیچ قطره چشمی، دارو یا درمانی وجود ندارد که بتواند آب مروارید ایجاد شده را “از بین ببرد” یا آن را معکوس کند.

درمان قطعی: جراحی آب مروارید

زمانی که کاتاراکت به حدی پیشرفت کند که فعالیت‌های روزمره مانند رانندگی، مطالعه یا تماشای تلویزیون را مختل کند، درمان قطعی، عمل جراحی است. جراحی آب مروارید یکی از شایع‌ترین، ایمن‌ترین و مؤثرترین عمل‌های جراحی در جهان است.

در این جراحی، عدسی کدر شده طبیعی چشم خارج و با یک لنز مصنوعی داخل چشمی (IOL) شفاف جایگزین می‌شود.

آشنایی با مدرن‌ترین روش جراحی آب مروارید: عمل فیکو (Phaco)

امروزه، استاندارد طلایی جراحی آب مروارید، روش فیکوامولسیفیکاسیون (Phacoemulsification) یا به اختصار «فیکو» است. در گذشته، جراحی با برش‌های بزرگی انجام می‌شد، اما در روش فیکو:

1. یک برش بسیار کوچک (کمتر از ۳ میلی‌متر) در قرنیه ایجاد می‌شود.
2. یک دستگاه پیشرفته به نام «فیکو» که از امواج مافوق صوت (اولتراسوند) استفاده می‌کند، عدسی کدر را در داخل چشم خرد و نرم می‌کند.
3. قطعات خرد شده به آرامی از چشم مکیده و خارج می‌شوند.
4. سپس، لنز مصنوعیِ تاشونده (Foldable) از همان برش کوچک وارد چشم شده و در محل عدسی طبیعی باز می‌شود.

این روش به دلیل برش کوچک، معمولاً نیازی به بخیه ندارد، بهبودی بینایی بسیار سریع است و بیمار می‌تواند در زمان کوتاهی به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.

انواع لنزهای داخل چشمی (IOL) برای جایگزینی

انتخاب نوع لنز یکی از مهم‌ترین تصمیمات قبل از عمل آب مروارید است که با مشورت پزشک و بر اساس نیازهای بینایی و سبک زندگی شما انجام می‌شود.

۱. لنزهای تک‌کانونه (Monofocal)

این لنزها رایج‌ترین نوع هستند و دید واضحی را در یک فاصله کانونی (معمولاً دور) فراهم می‌کنند. پس از عمل، بیمار برای دیدن فواصل نزدیک (مانند مطالعه یا کار با تلفن همراه) به عینک نزدیک‌بین نیاز خواهد داشت.

۲. لنزهای توریک (Toric) برای آستیگماتیسم

این لنزها برای افرادی طراحی شده‌اند که علاوه بر آب مروارید، دچار آستیگماتیسم قرنیه نیز هستند. لنز توریک می‌تواند همزمان کاتاراکت و آستیگماتیسم را اصلاح کند و دید دور واضحی را بدون نیاز به عینک فراهم آورد. (این افراد نیز برای دید نزدیک به عینک نیاز خواهند داشت).

توجه: اگر فردی آستیگماتیسم داشته باشد و از لنز معمولی (تک‌کانونه) استفاده کند، پس از عمل هم برای دید دور و هم برای دید نزدیک به عینک نیاز پیدا می‌کند.

۳. لنزهای چندکانونه (Multifocal / Trifocal)

این لنزهای پیشرفته (که به آن‌ها لنزهای دو دید یا سه دید نیز گفته می‌شود) طوری طراحی شده‌اند که وابستگی به عینک را به حداقل برسانند. هدف این لنزها ایجاد دید واضح در فواصل مختلف (دور، متوسط مانند کامپیوتر، و نزدیک مانند مطالعه) است.

توجه: این لنزها گران‌تر هستند و ممکن است برای همه افراد (مانند کسانی که رانندگی زیاد در شب انجام می‌دهند یا بیماری‌های زمینه‌ای خاص چشمی دارند) مناسب نباشند. اخیراً لنزهایی تولید شده‌اند که می‌توانند همزمان آستیگماتیسم و دید چند کانونه را اصلاح کنند.

آمادگی و اقدامات قبل از عمل جراحی

آمادگی برای عمل شامل چند مرحله کلیدی است:

• معاینه کامل: چشم‌پزشک یک معاینه دقیق از چشم شما انجام می‌دهد. ممکن است نیاز به مشاوره فوق تخصصی شبکیه یا گلوکوم (آب سیاه) باشد.
• اندازه‌گیری لنز (Biometry): با استفاده از دستگاه‌های دقیق، شماره لنزی که باید در چشم شما کار گذاشته شود، اندازه‌گیری می‌شود.
• بررسی‌های تکمیلی: در صورت لزوم، عکس‌برداری از شبکیه (OCT) یا قرنیه (توپوگرافی) انجام می‌شود.
• مشاوره داخلی: در صورت داشتن بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا یا مشکلات قلبی، باید به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است نیاز به مشاوره متخصص داخلی یا بیهوشی باشد.
• مدیریت داروها: حتماً لیست تمام داروهای مصرفی خود (به‌ویژه داروهای ضد انعقاد خون مانند آسپرین یا وارفارین و داروهای دیابت) را به پزشک اطلاع دهید تا در مورد قطع یا ادامه مصرف آن‌ها راهنمایی شوید.
• قطره‌های چشمی: ممکن است پزشک از چند روز قبل از عمل، قطره‌های آنتی‌بیوتیک یا ضد التهاب برای شما تجویز کند.

آمادگی در روز عمل آب مروارید

• ناشتا بودن: بسته به نوع بی‌حسی (موضعی یا بیهوشی کامل)، در مورد ناشتا بودن از کادر درمانی سوال کنید. (اکثر اعمال کاتاراکت با بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند).
• استحمام: شب قبل یا صبح روز عمل استحمام کرده و سر و صورت خود را تمیز بشویید.
• نوع بی‌حسی: در بیشتر موارد، عمل با استفاده از قطره‌های بی‌حس‌کننده انجام می‌شود و شما در طول عمل دردی احساس نخواهید کرد.

مراقبت‌های ضروری بعد از عمل آب مروارید

دوره بهبودی پس از عمل فیکو معمولاً سریع است:

• داروها: مهم‌ترین بخش مراقبت، استفاده منظم و دقیق از قطره‌های چشمی (آنتی‌بیوتیک و ضد التهاب) طبق دستور پزشک است. داروها را تا زمانی که پزشک دستور قطع نداده، ادامه دهید.
• ویزیت پس از عمل: معمولاً روز بعد از عمل توسط پزشک معاینه خواهید شد.
• بهبود دید: دید شما در روزهای اول بهبودی قابل توجهی خواهد داشت، اگرچه ممکن است در ابتدا کمی تار باشد که به مرور زمان شفاف‌تر می‌شود.
• علائم هشدار: در صورتی که ظرف چند روز پس از عمل دچار افت شدید بینایی، درد غیرمعمول و شدید، یا قرمزی فزاینده شدید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس چشم‌پزشکی مراجعه کنید.