بلفاریت چشم، التهابی شایع در پلک‌ها، به‌ویژه در لبه‌های آن‌هاست که می‌تواند موجب ناراحتی و تحریک شود. این عارضه چشمی که اغلب مزمن است، با علائم ناخوشایندی نظیر قرمزی، خارش و پوسته‌پوسته شدن پلک‌ها همراه می‌شود. در این مقاله جامع، به بررسی دقیق بلفاریت چشم می‌پردازیم؛ از تعریف و انواع آن گرفته تا علل، علائم، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی مؤثر. هدف ما ارائه اطلاعاتی کامل و کاربردی است تا بتوانید این بیماری را بهتر درک کرده و با مدیریت صحیح، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید.
بلفاریت چشم چیست
بلفاریت (Blepharitis) اصطلاحی پزشکی برای توصیف پلک‌های ملتهب و متورم است که یکی از شایع‌ترین اختلالات چشمی محسوب می‌شود. این بیماری معمولاً هر دو چشم را درگیر می‌کند و با نام بیماری حاشیه پلک نیز شناخته می‌شود، زیرا عمدتاً لبه‌های پلک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بلفاریت اغلب مزمن است، به این معنی که می‌تواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد یا عود کند؛ اما در بیشتر موارد مسری نیست و خطر نابینایی فرد را تهدید نمی‌کند. این عارضه چشمی هم در بزرگسالان و هم در کودکان شایع است. تخمین زده می‌شود که حدود ۳۷ تا ۴۷ درصد از بیمارانی که به مراکز مراقبت از چشم مراجعه می‌کنند، علائمی از بلفاریت را تجربه می‌کنند و این بیماری ۵ درصد از مشکلات اولیه مراقبت از چشم را تشکیل می‌دهد.
تفاوت بلفاریت (التهاب پلک) و بلفاروپلاستی (جراحی پلک):لازم به ذکر است که بلفاریت یک بیماری التهابی پلک است، در حالی که بلفاروپلاستی یک عمل جراحی زیبایی یا درمانی برای برداشتن پوست اضافی، چربی یا ماهیچه از پلک‌ها محسوب می‌شود و نباید این دو اصطلاح را با یکدیگر اشتباه گرفت.
اطلاعات پزشکی بلفاریت
| تخصص | چشم‌پزشکی |
|---|---|
| طبقه‌بندی و منابع بیرونی | |
| ICD-10 | H01.0 |
| ICD-9-CM | 373.0 |
| Diseases Database | 1455 |
| MedlinePlus | 001619 |
| eMedicine | oph/81 |
| PatientPlus | بلفاریت |
| Snomed | D001762 |
انواع بلفاریت چشم
پزشکان بلفاریت را بر اساس محل درگیری پلک به دو نوع اصلی تقسیم می‌کنند که هر یک علل و ویژگی‌های خاص خود را دارند:
بلفاریت قدامی
این نوع بلفاریت زمانی رخ می‌دهد که قسمت بیرونی و جلویی پلک، یعنی جایی که مژه‌ها رشد می‌کنند، دچار قرمزی و تورم شود. بلفاریت قدامی اغلب با عفونت‌های باکتریایی، به‌ویژه باکتری استافیلوکوک، مرتبط است که منجر به ایجاد پوسته‌هایی شبیه به شوره سر در پایه مژه‌ها می‌شود. همچنین، درماتیت سبورئیک (شوره سر) نیز می‌تواند با تحریک پوست پلک، به بروز این نوع بلفاریت کمک کند. علائم شامل قرمزی، خارش و احساس سوزش در لبه پلک‌ها است.
بلفاریت خلفی
بلفاریت خلفی نوع شایع‌تری از التهاب پلک است و زمانی اتفاق می‌افتد که غدد چربی‌ساز (غدد میبومین) در قسمت مرطوب و زیرین پلک، به‌طور نامنظم چربی ترشح می‌کنند یا مسدود می‌شوند. این اختلال در عملکرد غدد میبومین (MGD) باعث می‌شود که لایه چربی اشک، که برای محافظت از چشم ضروری است، کیفیت مناسبی نداشته باشد. بیماری‌های پوستی نظیر آکنه روزاسه نیز می‌توانند در ایجاد این نوع بلفاریت نقش داشته باشند. علائم بلفاریت خلفی شامل خشکی چشم، احساس جسم خارجی در چشم، قرمزی و التهاب لبه داخلی پلک است.
علل بلفاریت چشم
علت دقیق بلفاریت چشم همیشه به‌درستی شناخته شده نیست و اغلب ترکیبی از عوامل مختلف در ایجاد آن نقش دارند. برخی از علل شایع عبارتند از:
- رشد بیش از حد باکتری‌ها روی پلک (مانند استافیلوکوک)
- بیماری‌های پوستی زمینه‌ای مانند درماتیت سبورئیک (شوره سر) و آکنه روزاسه
- آلرژی به مواد آرایشی، محلول‌های لنز تماسی یا قطره‌های چشمی
- خشکی چشم
- وجود کنه‌های میکروسکوپی دمودکس در فولیکول‌های مژه
- اختلال در عملکرد غدد میبومین (MGD)
علائم بلفاریت چشم چیست؟
بلفاریت می‌تواند با علائم متعددی همراه باشد که اغلب هر دو چشم را درگیر می‌کند و شدت آنها از خفیف تا شدید متغیر است. این علائم شامل:
- قرمزی و تورم پلک‌ها
- احساس سوزش و خارش مداوم در ناحیه پلک
- ایجاد پوسته‌هایی شبیه به شوره سر روی مژه‌ها و گوشه پلک‌ها (به‌ویژه در صبح)
- چسبیدن پلک‌ها به یکدیگر (که بیدار شدن از خواب را دشوار می‌سازد)
- خشکی چشم
- ریزش اشک بیش از حد
- احساس وجود جسم خارجی در چشم
- پلک‌های چرب
- حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
- تاری دید موقت
- ریزش یا رشد نامنظم مژه‌ها (در موارد شدید)
تشخیص بلفاریت چشم
تشخیص بلفاریت به دلیل تنوع علل آن ممکن است دشوار باشد و هیچ آزمایش واحدی برای آن وجود ندارد. چشم‌پزشک برای تشخیص دقیق، مراحل زیر را انجام می‌دهد:
- بررسی دقیق سابقه پزشکی بیمار و علائم گزارش‌شده
- معاینه دقیق پلک‌های خارجی برای مشاهده قرمزی، تورم، پوسته‌ها و ترشحات
- نمونه‌برداری از ترشحات پلک برای شناسایی نوع باکتری یا قارچ (در برخی موارد)
- انجام تست اشک برای بررسی خشکی چشم و ارزیابی کیفیت لایه اشک
- معاینه مژه‌ها با میکروسکوپ برای تشخیص وجود کنه‌های دمودکس
- بیوپسی پلک (در موارد نادر و تورم شدید) برای رد احتمال بیماری‌های جدی‌تر نظیر سرطان پوست
روش های درمان بلفاریت چشم
درمان بلفاریت به نوع و شدت آن بستگی دارد و معمولاً ترکیبی از روش‌ها را شامل می‌شود. هدف اصلی کنترل علائم، کاهش التهاب و پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت است:
بهداشت پلک (کمپرس گرم و پاکسازی)
رعایت بهداشت پلک‌ها نقش اساسی و حیاتی در درمان بلفاریت دارد. این روتین روزانه به شل شدن پوسته‌ها، باز کردن غدد چربی مسدودشده و کاهش بار باکتریایی کمک می‌کند. مراحل بهداشت پلک عبارتند از:
- کمپرس گرم: ابتدا، یک حوله تمیز را با آب گرم (نه داغ) مرطوب کرده و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی پلک‌های بسته قرار دهید. این کمپرس گرم به نرم شدن پوسته‌ها و ترشحات خشک‌شده کمک می‌کند.
- پاکسازی ملایم: پس از کمپرس گرم، با استفاده از یک گوش پاک‌کن استریل یا پد مخصوص پاکسازی پلک و کمی شامپو بچه رقیق‌شده (یک قطره شامپو در نصف فنجان آب گرم) یا محلول‌های پاک‌کننده پلک تجاری، لبه پلک‌ها و مژه‌ها را به آرامی و با دقت پاکسازی کنید.
- ماساژ پلک: پس از پاکسازی، ماساژ ملایم پلک‌ها به سمت مژه‌ها می‌تواند به تخلیه غدد چربی میبومین کمک کند.
دارو درمانی
در صورتی که بلفاریت ناشی از عفونت باکتریایی باشد یا التهاب شدید باشد، پزشک ممکن است دارو تجویز کند. این داروها شامل:
- آنتی‌بیوتیک‌های موضعی (نظیر پماد یا قطره اریترومایسین یا باسیتراسین) برای کنترل رشد باکتری‌ها
- آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی (در موارد شدیدتر)
- قطره‌ها یا کرم‌های استروئیدی (ضدالتهاب) برای کاهش قرمزی و تورم (برای مدت کوتاه)
- قطره‌های چشمی حاوی سیکلوسپورین برای بهبود عملکرد غدد اشکی و کاهش التهاب مزمن
مدیریت عوامل زمینه‌ای
درمان علل زمینه‌ای بلفاریت برای کنترل طولانی‌مدت بیماری ضروری است. این اقدامات شامل:
- استفاده از شامپوهای ضدشوره برای مو و ابروها (اگر شوره سر عامل تشدیدکننده باشد)
- استفاده منظم از قطره‌های اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده برای خشکی چشم
- درمان بیماری‌های پوستی زمینه‌ای مانند آکنه روزاسه با داروهای مربوطه
- مصرف مکمل‌های غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ (نظیر روغن ماهی) برای بهبود عملکرد غدد چربی پلک و کاهش التهاب
- اجتناب از تماس دست‌های آلوده با چشم و رعایت بهداشت عمومی دست و صورت
عوارض احتمالی بلفاریت
در صورت عدم درمان یا مدیریت صحیح، بلفاریت می‌تواند منجر به عوارضی شود که برخی از آنها جدی هستند. این عوارض شامل:
- گل مژه (عفونت باکتریایی غدد چربی پلک)
- شالازیون (کیست چربی بدون درد ناشی از انسداد غدد میبومین)
- ضخیم شدن لبه پلک‌ها
- رشد معکوس مژه‌ها (تریکیازیس) که می‌تواند به قرنیه آسیب برساند
- خشکی شدید چشم
- زخم قرنیه
- عفونت‌های قرنیه که بینایی را تهدید می‌کنند
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم بلفاریت با وجود رعایت بهداشت پلک بهبود نیافت، بدتر شد، یا با هر یک از علائم زیر همراه بود، حتماً برای ارزیابی و درمان مناسب به چشم‌پزشک مراجعه کنید. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده عوارض جدی‌تر باشند که نیاز به مداخله پزشکی فوری دارند:
- تاری دید ناگهانی
- درد شدید چشم
- قرمزی شدید چشم
- حساسیت شدید به نور
- احساس وجود جسم خارجی که برطرف نمی‌شود
- تغییر شکل پلک یا مژه‌ها
نتیجه‌گیری
بلفاریت یک بیماری مزمن پلک است که با مدیریت صحیح و رعایت بهداشت مداوم می‌توان علائم آن را کنترل کرد و از عوارض احتمالی آن پیشگیری نمود. شناخت دقیق علل، علائم و روش‌های درمانی به شما کمک می‌کند تا با این عارضه چشمی به‌طور مؤثر مقابله کنید و کیفیت زندگی بهتری داشته باشید. به یاد داشته باشید، در صورت پایداری یا تشدید علائم، یا بروز هرگونه تغییر نگران‌کننده در بینایی یا چشم‌ها، مشورت با چشم‌پزشک برای تشخیص و درمان تخصصی ضروری است تا از سلامت چشمان شما محافظت شود.
