پیوند قرنیه

پیوند قرنیه، یکی از موفق‌ترین جراحی‌های پیوند عضو در سراسر جهان است که می‌تواند بینایی را به افرادی که دچار آسیب‌های شدید قرنیه شده‌اند، بازگرداند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان کاندیدای این عمل جراحی هستید، طبیعی است که سوالات و نگرانی‌های زیادی داشته باشید. در این راهنمای کامل از کلینیک تخصصی چشم پزشکی پارسیان، به تمام جنبه‌های این عمل، از تعریف قرنیه و دلایل نیاز به پیوند گرفته تا جدیدترین روش‌های جراحی، مراقبت‌های پس از عمل و عوارض احتمالی می‌پردازیم.

قرنیه چیست؟

قرنیه، لایه شفاف و گنبدی شکلی است که در جلویی‌ترین بخش چشم قرار دارد و مانند یک پنجره عمل می‌کند. وظایف اصلی آن عبارتند از:

• محافظت از ساختارهای داخلی چشم: قرنیه به عنوان یک سد دفاعی در برابر گرد و غبار، میکروب‌ها و عوامل آسیب‌زا عمل می‌کند.
• تمرکز نور: این بخش مسئول حدود دو سوم قدرت انکساری چشم است و پرتوهای نور ورودی را روی شبکیه متمرکز می‌کند تا تصویری واضح شکل بگیرد.

برای داشتن بینایی شفاف، قرنیه باید کاملاً شفاف و با انحنای طبیعی باشد. هرگونه کدورت، زخم یا ناهمواری در سطح آن، دید را مانند نگاه کردن از پشت یک شیشه کثیف یا موج‌دار، تار و مخدوش می‌کند.

پیوند قرنیه چیست؟

پیوند قرنیه یا کراتوپلاستی (Keratoplasty) یک عمل جراحی میکروسکوپی است که در آن، بخش آسیب‌دیده یا بیمار قرنیه چشم فرد برداشته شده و با یک بافت قرنیه سالم و شفاف از یک اهداکننده جایگزین می‌شود. این قرنیه اهدایی از بانک چشم تهیه می‌شود، جایی که پس از فوت افراد اهداکننده، قرنیه‌ها با دقت بالا بررسی و برای پیوند آماده می‌شوند.

چه کسانی کاندیدای مناسبی برای پیوند قرنیه هستند؟

این جراحی معمولاً برای اهداف زیر انجام می‌شود:

• بهبود بینایی: در شرایطی که کدورت یا نامنظمی قرنیه باعث کاهش شدید دید شده است.
• حفظ ساختار چشم: در موارد سوراخ‌شدگی قرنیه ناشی از عفونت یا آسیب.
• درمان درد: برای تسکین درد شدید ناشی از تورم یا بیماری‌های سطحی قرنیه.
• ریشه‌کن کردن عفونت: در عفونت‌های شدید قرنیه که به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهند.

شایع‌ترین بیماری‌هایی که به پیوند قرنیه منجر می‌شوند عبارتند از:

• قوز قرنیه (کراتوکونوس): تغییر شکل و نازک شدن قرنیه.
• ورم قرنیه (ادم): به ویژه پس از جراحی آب مروارید یا در اثر بیماری‌های ارثی مانند دیستروفی فوکس.
• لک یا اسکار قرنیه: ناشی از عفونت‌های ویروسی (مانند تبخال چشمی) یا باکتریایی.
• سوختگی‌های شیمیایی.

انواع روش‌های جراحی پیوند قرنیه

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، روش‌های مختلفی برای پیوند قرنیه وجود دارد که جراح بر اساس لایه آسیب‌دیده قرنیه، بهترین روش را انتخاب می‌کند.

۱. پیوند تمام ضخامت (PKP – Penetrating Keratoplasty)

این روش سنتی‌ترین نوع پیوند است. در PKP، یک قطعه دایره‌ای از تمام ضخامت قرنیه بیمار برداشته شده و با قرنیه اهدایی جایگزین و با بخیه‌های بسیار ظریف دوخته می‌شود. این روش برای آسیب‌های عمقی و تمام‌لایه قرنیه کاربرد دارد.

۲. پیوند لایه‌ای (Lamellar Keratoplasty)

در این روش‌های نوین، تنها لایه‌های بیمار قرنیه جایگزین می‌شوند و لایه‌های سالم دست‌نخورده باقی می‌مانند. این امر ریسک رد پیوند را کاهش داده و دوره بهبودی را تسریع می‌کند.

• پیوند لایه‌ای قدامی عمیق (DALK – Deep Anterior Lamellar Keratoplasty): در این روش که عمدتاً برای قوز قرنیه استفاده می‌شود، لایه‌های سطحی و میانی قرنیه بیمار برداشته شده و لایه بسیار نازک داخلی (اندوتلیوم) حفظ می‌شود.
• کراتوپلاستی اندوتلیال (DMEK/DSAEK): این روش‌ها برای درمان ورم قرنیه ناشی از بیماری لایه داخلی (اندوتلیوم) مانند دیستروفی فوکس کاربرد دارند. در این جراحی، فقط لایه بیمار اندوتلیوم با لایه سالم مشابه از قرنیه اهدایی جایگزین می‌شود. دوره نقاهت در این روش‌ها بسیار کوتاه‌تر است.

مراحل جراحی پیوند قرنیه: قبل، حین و بعد از عمل

• قبل از عمل: شما تحت معاینات کامل چشمی و آزمایش‌های عمومی قرار می‌گیرید. هماهنگی‌های لازم با بانک چشم برای تهیه قرنیه مناسب انجام می‌شود.
• حین عمل: جراحی معمولاً تحت بیهوشی کامل یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و بین ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد. جراح با استفاده از میکروسکوپ، بخش آسیب‌دیده را برداشته و قرنیه جدید را با بخیه‌های ظریف ثابت می‌کند.
• بعد از عمل: پس از به هوش آمدن، احساس درد و ناراحتی خفیف طبیعی است. چشم شما پانسمان می‌شود و روز بعد توسط پزشک معاینه خواهد شد. دید در روزها و هفته‌های اول تار است و بهبودی آن یک فرآیند تدریجی است.

مراقبت‌های ضروری پس از عمل پیوند قرنیه

چشم شما در هفته‌های اول بسیار حساس است. رعایت دقیق نکات زیر برای موفقیت پیوند حیاتی است:

• محافظت از چشم: حتماً از محافظ پلاستیکی (شیلد)، به خصوص هنگام خواب، استفاده کنید.
• اجتناب از فشار: از خم شدن، زور زدن، بلند کردن اجسام سنگین و مالش چشم جداً خودداری کنید.
• استفاده صحیح از قطره‌ها: قطره‌های آنتی‌بیوتیک و استروئیدی (ضدالتهاب) را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. قطع خودسرانه داروها می‌تواند منجر به رد پیوند شود.
• مراجعات منظم: معاینات دوره‌ای طبق زمان‌بندی پزشک برای بررسی وضعیت بخیه‌ها، فشار چشم و علائم رد پیوند ضروری است.
• فعالیت‌های روزمره: بازگشت به کار اداری پس از ۲ هفته و کارهای فیزیکی پس از ۶ هفته با مشورت پزشک امکان‌پذیر است.

عوارض و خطرات احتمالی پیوند قرنیه

اگرچه پیوند قرنیه عملی بسیار موفق است، اما مانند هر جراحی دیگری ریسک‌هایی به همراه دارد.

رد یا پس زدن پیوند (Graft Rejection)

مهم‌ترین عارضه، رد پیوند است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما بافت پیوندی را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و به آن حمله می‌کند. تشخیص زودهنگام این عارضه برای درمان موفقیت‌آمیز آن بسیار مهم است. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فوراً (ظرف ۲۴ ساعت) به پزشک خود مراجعه کنید:

• درد (Pain)
• قرمزی چشم (Redness)
• حساسیت شدید به نور (Sensitivity to Light)
• کاهش ناگهانی دید (Vision Decrease)

سایر عوارض

• آستیگماتیسم: نامنظمی انحنای قرنیه که با عینک، لنز تماسی یا تنظیم بخیه‌ها اصلاح می‌شود.
• عفونت
• آب سیاه (افزایش فشار چشم)
• آب مروارید

کلام آخر

جراحی پیوند قرنیه می‌تواند یک تغییر بزرگ در کیفیت زندگی شما ایجاد کند. موفقیت این عمل نه تنها به مهارت جراح، بلکه به میزان پایبندی شما به دستورالعمل‌های پس از عمل نیز بستگی دارد. همواره به یاد داشته باشید:

• از چشم خود در برابر هرگونه ضربه محافظت کنید.
• داروهای خود را دقیق و منظم مصرف نمایید.
• در صورت بروز هرگونه علامت هشداردهنده، بدون اتلاف وقت به چشم‌پزشک خود مراجعه کنید.