پیوند قرنیه

قرنیه قسمت شفاف جلوی کره چشم است که مثل شیشه پنجره داخل چشم را از محیط خارج جدا می کند. قرنیه دو وظیفه مهم دارد: یکی آنکه پرتوهای نور را به داخل چشم هدایت کند و آن ها را روی پرده شبکیه متمرکز کند، دوم آنکه از ساختمان های داخل کره چشم محافظت نماید.

برای آنکه نور بتواند وارد چشم شده و به پرده شبکیه برسد ابتدا باید از قرنیه عبور کند. بنابراین شفاف بودن قرنیه اهمیت زیادی در بینایی دارد. همانطور که اگر از پشت یک شیشه کثیف به اشیاء نگاه کنیم آن ها را تار می بینیم، اگر از پشت یک قرنیه کدر به اشیاء نگاه کنیم آن ها را تار خواهیم دید. به علاوه همانطور که از پشت یک شیشه موجدار یا مشجر اجسام کج و معوج به نظر می رسند اگر سطح قرنیه ناهموار باشد نیز تصاویر کج و معوج دیده می شوند. پس وجود یک قرنیه سالم و شفاف با سطح هموار و انحنای طبیعی برای دید طبیعی ضروری است. در بسیاری از موارد پیوند قرنیه به منظور برداشتن بخش های کدر قرنیه و جایگزین کردن آن با قرنیه شفاف انجام می گیرد.

همانطور که گفته شد یکی از وظایف مهم قرنیه حفاظت از ساختمان های داخل کره چشم است. در مواردی که به علت عفونت یا سوختگی سوراخی در قرنیه ایجاد شود احتمال تخریب و آلودگی بافت های داخل چشم وجود دارد. در این حالت برای حفاظت از ساختمان های داخل کره چشم لازم است سوراخ ایجاد شده به سرعت ترمیم شود که پیوند قرنیه روش مناسبی برای این منظور می باشد.

پیوند قرنیه یک عمل جراحی است که طی آن قسمت آسیب دیده قرنیه بیمار برداشته شده، با یک قرنیه جدید سالم جایگزین می گردد. پیوند قرنیه معمولاً به یکی از این دلایل انجام می شود:

ایجاد دید بهتر در مواردی که کدورت قرنیه باعث تاری دید شده است.

ترمیم سوراخ قرنیه برای حفاظت ساختمان های داخل کره چشم.

درمان درد چشم در مواردی که به علت بیماری یا تورم قرنیه درد شدید وجود دارد.

ریشه کن کردن عفونت در مواردی که عفونت قرنیه با دارو درمان نمی شود.

پیوند قرنیه در چه بیماری هایی انجام می شود؟

شایعترین بیماری های که با پیوند قرنیه درمان می شوند عبارتند از:

ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید

قوز قرنیه (کراتوکونوس)

کدورت یا لک قرنیه (اغلب پس از عفونت مکرر تب خال چشمی یا عفونت های میکروبی ایجاد می شود)

سوختگی شیمیایی قرنیه

بیماری های ارثی که باعث ایجاد کدورت یا ورم قرنیه می شوند.

قرنیه پیوندی پس از مرگ از چشم افرادی تهیه می شود که تمایل داشته اند با اهداء قرنیه به دیگران کمک کنند. بدون اقدام خیرخواهانه این افراد جراحی پیوند قرنیه امکان پذیر نبود. قرنیه های اهداء شده در بانک چشم نگهداری می شود. در بانک چشم این قرنیه ها به طور دقیق معاینه می شوند تا از سالم بودن آن ها اطمینان حاصل گردد. به علاوه تمام قرنیه های پیوندی از نظر بیماری هایی مثل ایدز و هپاتیت کنترل می شوند تا این بیماری ها به فرد گیرنده پیوند سرایت نکند.

برای انجام جراحی پیوند قرنیه معمولاً لازم است که بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری شود آزمایش ها و معاینات لازم انجام گیرد. معمولاً قبل از بستری شدن بیمار در بیمارستان برای رزرو قرنیه با بانک چشم هماهنگی به عمل می آید، اما به هر حال ممکن است در روز عمل قرنیه مناسب برای پیوند در بانک چشم موجود نباشد و در نتیجه جراحی به روز دیگری موکول شود.

پیوند قرنیه معمولاً با بیهوشی کامل انجام می گیرد. البته اگر به علت بیماری های دیگر مثلاً مشکلات قلبی یا ریوی امکان بیهوشی کامل وجود نداشته باشد فرد به کمک دارو خواب آلوده شده و چشم به صورت موضعی بی حس می شود. در این حالت بیمار دردی احساس نمی کند در موقع عمل جراح با استفاده از وسایل میکروسکوپی یک قطعه مدور از وسط قرنیه بیمار برداشته می شود و به جای آن یک قطعه گرد متناسب از قرنیه سالمِ دهنده را قرار می دهد و آن را با بخیه های خیلی ظریف به چشم بیمار می دوزد. عمل جراحی بین یک تا دو ساعت طول می کشد. بسته به شرایط، گاهی علاوه بر پیوند قرنیه عمل آب مروارید یا آب سیاه همزمان انجام می گیرد. پس از خاتمه عمل چشم پانسمان می شود.

معمولاً پس از پایان عمل وقتی فرد به هوش می آید احساس درد و ناراحتی می کند که این موضوع طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود. روز بعد از عمل پانسمان باز شده و چشم معاینه می شود. در روز اول پس از عمل دید کاملاً تار است. تاری دید به تدریج و به آهستگی بهبود پیدا می کند، بنابراین در روزها و هفته های اول پس از عمل نباید توقع دید خوب داشته باشیم. درد و حساسیت و اشکریزش چشم معمولاً پس از 34 روز بهبود می یابد. معمولاً یکی دو روز پس از انجام پیوند قرنیه فرد از بیمارستان مرخص می شود، اما تا 3-4 هفته لازم است هرچند روز یک بار توسط پزشک معاینه گردد.

بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه، چشم شدیداً به ضربه حساس است و ممکن است حتی با ضربه های خفیف دچار آسیب جدی شود. بنابراین لازم است در هفته های اول پس از پیوند حتماً از محافظ پلاستیکی (شیلد) استفاده کنید تا به چشم ضربه وارد نشود. همچنین در این مدت باید از خم شدن، زور زدن و برداشتن اشیاء سنگین خودداری کنید. در این مدت نباید سر خود را به جلو خم کنید. در صورتیکه مجبور شدید چیزی را از روی زمین بردارید از کمر خم نشوید، بلکه زانوها را خم کنید و سر را صاف نگه دارید. در صورت شستشوی سر کاملاً دقت کنید که آب و شامپو وارد چشم نشود. تنها فعالیت ورزشی مجاز در این دوره پیاده روی سبک است. در این دوره از مالیدن و خاراندن چشم جداً خودداری کنید.

اگر شغل شما کار اداری نشستنی است پس از دو هفته می توانید به سرکار خود برگردید، اما در صورتیکه شغل شما به فعالیت بدنی نیاز دارد برای بازگشت به کار حداقل 6 هفته صبر کنید.

با توجه با آنکه در پیوند قرنیه بافت خیلی دیر جوش می خورد و پس از جوش خوردن هم هرگز استحکام قرنیه عادی را ندارد توصیه می شود:

همیشه یک عینک آفتابی یا طبی بزرگ با شیشه مقاوم استفاده کنید تا از ضربه های اتفاقی جلوگیری کند.

از ورزش هایی مثل جودو، کشتی و فوتبال که در آن ها احتمال ضربه وجود دارد پرهیز کنید.

از فعالیت هایی که در آن ها احتمال ضربه وجود دارد خودداری کنید و با کسی درگیر نشوید.

در موقع انجام شنا یا ورزش های عادی حتماً از عینک محافظ مخصوص استفاده کنید.

توجه داشته باشید که عدم رعایت این نکات می تواند به قیمت از دست رفتن بینایی تمام شود.

معمولاً بعد از انجام پیوند قرنیه لازم است تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و تا چند ماه از قطره های استروئیدی که التهاب را کنترل می کند استفاده کنید. گاهی قطره های دیگری مثل اشک مصنوعی یا قطره های پایین آورنده فشار چشم نیز تجویز می شود. پس از عمل حتماً قطره ها را طبق تجویز پزشک به صورت دقیق مصرف کنید و از قطع کردن خودسرانه دارو پرهیز نمایید. مصرف نادرست دارو می تواند باعث از بین رفتن قرنیه پیوندی و نابینایی شود.

در روز های اول پس از پیوند، معمولاً معاینات به صورت روزانه انجام می شود. پس از یکی دو هفته غالباً فاصله معاینات به 3 تا 4 روی یک بار می رسد و بتدریج فاصله معاینات طولانی تر می شود بطوریکه در 6 ماه اول پس از انجام پیوند قرنیه هر چند هفته یکبار معاینه چشم پزشکی تکرار می گردد. پس از 6 ماه باز هم فواصل معاینات طولانی تر شده و به هر 3 تا 6 ماه می رسد. پزشک در هر نوبت بیمار را از نظر میزان دید، وضعیت بخیه ها، احتمال رد پیوند و عوارض داروها مثل آب سیاه و آب مروارید معاینه می کند.

توجه کنید که در هر زمانی پس از پیوند قرنیهحتی اگر سال ها از عمل جراحی گذشته باشددر صورت بروز هر حالت غیر طبیعی مثل کاهش دید، اشکریزش، درد، احساس جسم خارجی، ترس از نور یا قرمزی چشم باید حداکثر ظرف مدت 24 ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید.

همانطور که توضیح داده شد قرنیه پیوندی به وسیله تعدادی بخیه ظریف میکروسکوپی به چشم دوخته می شود. این بخیه ها جذب شدنی نیستند و باید در موقع مناسب به وسیله پزشک برداشته شوند. البته این بخیه ها بسیار ظریف هستند و بیمار آن ها را احساس نمی کند. بخیه ها باعث تغییر شکل و کشش قرنیه پیوندی در جهات مختلف شده و آستیگماتیسم ایجاد می کنند. معمولاً پس از چند ماه پزشک معالج برای اصلاح آستیگماتیسم تعدادی از بخیه ها را دستکاری می کند یا برمی دارد. پس از یکی دو سال که قرنیه پیوندی به طور کامل جوش خورده است همه بخیه ها برداشته می شوند.

بلافاصله پس از انجام پیوند قرنیه دید تار است و به دست آوردن دید کامل ممکن است تا زمان جوش خوردن کامل قرنیه و برداشتن تمام بخیه ها (یعنی تا دو سال) طول بکشد. در ماه های اول پس از پیوند ممکن است دید متغیر بوده و کم و زیاد شود، به همین دلیل در ماه های اول ممکن است حتی استفاده از عینک طبی کمکی به دید نکند. پس از گذشت چند ماه استفاده از عینک طبی مناسب یا لنز تماسی سخت می تواند به بهبود بینایی کمک کند. نهایتاً در تعداد کمی از بیماران لازم است روی قرنیه پیوندی جراحی مجددی برای کم کردن آستیگماتیسم و بهبود بینایی انجام شود.

شایع ترین عارضه عمده پیوند قرنیه ایجاد آستیگماتیسم (انحنای نامناسب قرنیه) است که معمولاً با تنظیم کردن و برداشتن بخیه ها و استفاده از عینک یا لنز تماسی بهبود پیدا می کند.

عارضه مهم دیگر رد پیوند یا پس زدن پیوند است که اگر به موقع درمان نشود موجب کدر شدن قرنیه پیوندی می شود. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می افتد که دستگاه ایمنی بدن بیمار قرنیه پیوندی را به عنوان بافت غریبه شناسایی کرده و سعی کند آن را از بین ببرد. این حالت می تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما معمولاً چند ماه بعد اتفاق می افتد. در صورتی که رد پیوند زود تشخیص داده شود با استفاده مکرر از قطره های استروئیدی و گاهی استفاده از قرص های خوراکی یا تزریق دارو به اطراف چشم کنترل می شود، اما در موارد پیشرفته رد پیوند ممکن است عارضه با دارو کنترل نشود و نیاز به انجام پیوند مجدد باشد که میزان موفقیت آن کمتر از پیوند اولیه است. به همین علت توصیه می شود که در صورت بروز هر یک از علائم زیر در چشمی که قرنیه پیوندی دارد ظرف 24 ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید:

درد

قرمزی شدید چشم یا اطراف قرنیه

حساسیت به نور

اشکریزش غیر طبیعی

تاری دید

احساس جسم خارجی که می تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه ها باشد.

سایر عوارض عمده پیوند قرنیه چندان شایع نیستند، اما به هر حال احتمال عوارضی مثل خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبکیه وجود دارد.