OCT

در دنیای چشم‌پزشکی مدرن، OCT چشم یا توموگرافی انسجام نوری (Optical Coherence Tomography)، یکی از ابزارهای کلیدی برای تشخیص دقیق مشکلات چشمی به شمار می‌رود. این روش غیرتهاجمی، مانند یک اسکنر زنده عمل می‌کند و تصویری با رزولوشن بالا از لایه‌های سطحی و عمقی چشم ارائه می‌دهد – از شبکیه تا قرنیه. برخلاف روش‌های سنتی مانند پاتولوژی که نیاز به نمونه‌برداری و رنگ‌آمیزی خارج از بدن دارد، OCT امکان بررسی بافت زنده را با دقت میکرونی فراهم می‌کند. اگر به دنبال درک OCT چشم چیست هستید، این مقاله به شما کمک می‌کند تا با اصول، کاربردها و مزایای آن آشنا شوید.
با توجه به شفافیت عمده بافت‌های چشم، OCT در تشخیص بیماری‌هایی مانند دژنرسانس ماکولا یا رتینوپاتی دیابتی، نقش حیاتی ایفا می‌کند. در ادامه، به جزئیات فنی و عملی این تکنیک می‌پردازیم.

اصول کار OCT: چگونه این فناوری لایه‌های چشم را اسکن می‌کند؟

OCT (Optical Coherence Tomography) روشی است که از امواج نور با فرکانس نزدیک به مادون قرمز استفاده می‌کند. عملکرد این دستگاه شبیه به سونوگرافی است، با این تفاوت که به جای امواج صوتی از امواج نوری بهره می‌برد.

1. تابش نور: یک پرتو نور لیزر مخصوص به سمت چشم تابانده می‌شود.
2. بازتاب و اندازه‌گیری: این نور پس از عبور از لایه‌های مختلف بافت چشم (مانند شبکیه) بازتاب پیدا می‌کند. سنسورهای بسیار حساس دستگاه، زمان تأخیر و شدت نور بازتابی را با دقت بسیار بالا اندازه‌گیری و تحلیل می‌کنند.
3. ایجاد تصویر: بر اساس این تحلیل، دستگاه نقشه‌ای مقطعی (شبیه به برش‌های نازک بافت) با وضوح بالا از ساختار درونی چشم ایجاد می‌کند. این وضوح میکرونی، امکان تفکیک لایه‌های طبیعی از غیرطبیعی و مشاهده جزئی‌ترین ضایعات را فراهم می‌آورد.

مزایای کلیدی تصویربرداری OCT

استفاده از تکنیک OCT نه تنها دقت تشخیص را بالا می‌برد، بلکه به دلیل ویژگی‌های زیر، تجربه بهتری برای بیمار و پزشک ایجاد می‌کند:

• غیرتهاجمی و بدون درد: انجام این تست نیازی به تماس مستقیم با چشم، تزریق دارو یا نمونه‌برداری ندارد.
• وضوح و دقت میکرونی: تصاویر OCT قابلیت نمایش ساختارها در ابعاد میکرومتر را دارند که برای مشاهده ضخامت لایه‌های حساس شبکیه بسیار حیاتی است.
• تشخیص زودهنگام: این روش می‌تواند آسیب‌ها و تغییرات ساختاری را در مراحل اولیه تشخیص دهد، که برای کنترل بیماری‌های مزمن مانند گلوکوم حیاتی است.

کاربردهای OCT در چشم‌پزشکی: از تشخیص تا پیگیری بیماری‌ها

OCT نه تنها آناتومی چشم را آشکار می‌کند، بلکه ویژگی‌های هیستولوژیک و عملکردی مانند ضخامت لایه‌های شبکیه و جریان خون شبکیه را نیز قابل بررسی می‌سازد. به همین دلیل، امروزه به عنوان «استاندارد طلایی تصویربرداری در چشم‌پزشکی» شناخته می‌شود.

تشخیص و پایش بیماری‌های شبکیه و ماکولا (لکه زرد)

شبکیه، حساس‌ترین لایه بینایی چشم است و آسیب به آن می‌تواند به افت دائمی دید منجر شود. OCT به پزشک این امکان را می‌دهد تا با دقت بالا، تغییرات ساختاری در ماکولا (Macula) و سایر نواحی شبکیه را مشاهده کند.

کاربردهای بالینی OCT در شبکیه:

• دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (AMD): تشخیص تجمع مایع یا نئوواسکولاریزاسیون (رگ‌زایی غیرطبیعی) در مراحل اولیه.
• رتینوپاتی دیابتی: شناسایی و اندازه‌گیری دقیق ادم ماکولا (تورم لکه زرد) حتی در مراحل بدون علامت — آماری که نشان می‌دهد تا ۳۰٪ بیماران دیابتی ممکن است درگیر این عارضه باشند.
• سوراخ ماکولا (Macular Hole) و کشش ویتره-ماکولا (Vitreomacular Traction): تصویربرداری لایه‌به‌لایه برای تشخیص دقیق محل و شدت آسیب.

💡 در بسیاری از این موارد، OCT جایگزین معاینه سنتی ته‌چشم شده است، چرا که تشخیص دقیق‌تری با وضوح میکرونی ارائه می‌دهد.

ارزیابی عصب بینایی و تشخیص زودهنگام گلوکوم (آب سیاه)

گلوکوم یکی از مهم‌ترین علل نابینایی غیرقابل برگشت در جهان است. افزایش فشار داخل چشمی باعث تخریب تدریجی عصب بینایی می‌شود.

OCT با اندازه‌گیری ضخامت لایه فیبرهای عصبی شبکیه (RNFL) و سلول‌های گانگلیونی (GCC) نقش کلیدی در تشخیص زودرس و پیگیری بیماری دارد.

مزایا:

• تشخیص آسیب‌های اولیه پیش از افت میدان بینایی
• پایش روند بیماری از طریق اسکن‌های دوره‌ای
• ارزیابی پاسخ به درمان دارویی یا جراحی

📈 به‌عنوان نمونه، کاهش ۱۰ تا ۲۰ میکرون در ضخامت RNFL طی زمان می‌تواند نشانه پیشرفت گلوکوم باشد.

آنژیوگرافی OCT (OCT Angiography): بررسی عروق بدون تزریق

در گذشته برای مشاهده عروق شبکیه از آنژیوگرافی فلورسئین با تزریق ماده حاجب استفاده می‌شد. اما فناوری جدید OCT Angiography (OCTA) این امکان را بدون تزریق فراهم می‌کند.

OCTA با تحلیل تغییرات جریان خون در تصاویر متوالی OCT، نقشه دقیقی از عروق شبکیه و مشیمیه ارائه می‌دهد.

کاربردهای اصلی OCTA:

• تشخیص نئوواسکولاریزاسیون (رگ‌های جدید غیرطبیعی) در AMD مرطوب
• بررسی انسداد عروقی شبکیه
• ارزیابی تغییرات عروقی رتینوپاتی دیابتی

ویژگی‌ها:

• غیرتهاجمی و بدون نیاز به تزریق
• سرعت تصویربرداری بسیار بالا (کمتر از ۳ ثانیه)
• دقت بالا در شناسایی تغییرات جریان خون میکروسکوپی

OCT قدامی (AS-OCT): ارزیابی ساختارهای جلویی چشم

اگرچه OCT در ابتدا برای بررسی شبکیه طراحی شده بود، امروزه با فناوری AS-OCT (Anterior Segment OCT) بخش‌های قدامی چشم نیز به‌صورت دقیق قابل بررسی است.

کاربردهای AS-OCT:

• تصویربرداری از قرنیه، عنبیه، زاویه اتاق قدامی و عدسی
• بررسی زاویه تخلیه مایع زلالیه در بیماران مبتلا به گلوکوم زاویه بسته
• ارزیابی قبل و بعد از جراحی‌های قرنیه مانند لیزیک و پیوند قرنیه
• پایش ضخامت قرنیه (Pachymetry) با دقت کمتر از ۵ میکرون

📊 در گلوکوم زاویه بسته، AS-OCT می‌تواند خطر انسداد زاویه را پیش‌بینی کرده و از حملات حاد پیشگیری کند.

کاربردهای نورو-افتالمولوژیک (Neuro-ophthalmology)

OCT در تشخیص بیماری‌های عصب بینایی ناشی از مشکلات عصبی نیز اهمیت زیادی دارد:

• نوریت اپتیک (Optic Neuritis) در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS)
• آتروفی عصب بینایی ناشی از فشار تومورهای مسیر بینایی
• پایش تغییرات ساختار عصب در بیماری‌های نورولوژیک مزمن

مزایای بالینی و نقش در پیگیری درمان

OCT امکان ذخیره و مقایسه اسکن‌ها در بازه‌های زمانی مختلف را فراهم می‌کند؛ در نتیجه:

• پزشک می‌تواند پیشرفت یا بهبود بیماری را با دقت ارزیابی کند.
• تصمیم‌گیری در مورد ادامه، تغییر یا توقف درمان بر اساس داده‌های کمی انجام می‌شود.

OCT با سایر روش‌های تصویربرداری چه تفاوتی دارد؟

بسیاری از افراد OCT را با توموگرافی یا توپوگرافی اشتباه می‌گیرند:

کلینیک پارسیان: پیشرو در فناوری OCT از سال ۱۳۸۵

کلینیک فوق تخصصی چشم‌پزشکی پارسیان، برای اولین بار در سال ۱۳۸۵، فناوری OCT را به استان آورد و اکنون مجهز به پیشرفته‌ترین سیستم‌های OCT خلفی، قدامی و آنژیوگرافی است. تیم متخصصان ما، با استفاده از این ابزارها، هزاران بیمار را با دقت بالا درمان کرده‌اند. اگر علائمی مانند تاری دید یا کاهش میدان بینایی دارید، برای اسکن OCT با ما تماس بگیرید.
در نهایت، OCT چشم نه تنها ابزاری تشخیصی، بلکه دریچه‌ای به سلامت بینایی شماست. با پیشرفت‌هایی مانند OCT مبتنی بر فرکانس (FD-OCT)، آینده‌ای روشن‌تر برای تشخیص زودهنگام در انتظار است.